Trong bối cảnh con người ngày càng quan tâm hơn đến sức khỏe, chế độ ăn uống lành mạnh trở thành ưu tiên hàng đầu. Trong số các thực phẩm được khuyến nghị thường xuyên, whole grain hay còn gọi là ngũ cốc nguyên hạt nổi bật với vai trò cung cấp chất xơ, vitamin và nhiều dưỡng chất quan trọng. Vậy whole grain là gì và vì sao nó lại được xem là “chìa khóa vàng” trong thực đơn hiện đại? Cùng FPT Shop tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây nhé.

Whole grain là gì?

Whole grain, hay ngũ cốc nguyên hạt, là loại ngũ cốc giữ nguyên cả ba phần của hạt: cám (bran), phôi mầm (germ) và nội nhũ (endosperm). Điều quan trọng là không trải qua quá trình tinh chế loại bỏ cám và phôi như ngũ cốc trắng thông thường. Việc giữ nguyên cấu trúc này giúp whole grain bảo toàn gần như đầy đủ các dưỡng chất có sẵn trong tự nhiên.

Các loại thực phẩm được làm từ whole grain bao gồm:

• Gạo lứt (brown rice)
• Yến mạch nguyên hạt (whole oats)
• Lúa mì nguyên hạt (whole wheat)
• Lúa mạch (barley)
• Hạt diêm mạch (quinoa)
• Hạt kê (millet)
• Ngô nguyên hạt (whole corn)

Phân biệt whole grain và refined grain

Để hiểu rõ hơn về whole grain, ta cần so sánh với một khái niệm thường bị nhầm lẫn: refined grain – ngũ cốc tinh chế.

• Whole grain: Giữ lại toàn bộ ba phần của hạt, nên chứa nhiều chất xơ, vitamin nhóm B, chất chống oxy hóa, protein và chất khoáng như sắt, kẽm, magie.
• Refined grain: Chỉ giữ lại phần nội nhũ, bị loại bỏ cám và phôi, mất đi lượng lớn dinh dưỡng.

Ví dụ dễ thấy nhất là gạo trắng (refined grain) so với gạo lứt (whole grain). Gạo trắng có màu sáng, mềm hơn nhưng ít chất xơ và vitamin hơn gạo lứt.

Cấu trúc của một hạt ngũ cốc nguyên hạt

Để hiểu sức mạnh dinh dưỡng của whole grain, cần nắm được cấu tạo cơ bản của hạt:

• Lớp cám (bran): Là lớp ngoài cùng, giàu chất xơ, vitamin B, chất chống oxy hóa và sắt. Đây là phần giúp ngũ cốc nguyên hạt hỗ trợ tiêu hóa tốt hơn.
• Phôi mầm (germ): Là phần có thể phát triển thành cây mới. Nó chứa nhiều vitamin B, protein, chất béo lành mạnh và các hợp chất thực vật có lợi.
• Nội nhũ (endosperm): Là phần lớn nhất của hạt, chủ yếu chứa carbohydrate, một chút protein và vitamin.

Ngũ cốc tinh chế thường chỉ giữ lại phần nội nhũ dẫn đến việc giảm đáng kể giá trị dinh dưỡng.

Lợi ích vượt trội của whole grain với sức khỏe

Hỗ trợ tiêu hóa

Whole grain rất giàu chất xơ hòa tan và không hòa tan, giúp điều hòa nhu động ruột, ngăn ngừa táo bón và tăng cường sức khỏe đường ruột. Một hệ tiêu hóa khỏe mạnh là nền tảng cho sức khỏe toàn diện.

Kiểm soát cân nặng

Vì giàu chất xơ, whole grain tạo cảm giác no lâu, giảm cảm giác thèm ăn và hạn chế tiêu thụ calo dư thừa. Việc thay thế ngũ cốc tinh chế bằng whole grain giúp hỗ trợ quá trình giảm cân và duy trì vóc dáng.

Giảm nguy cơ bệnh tim mạch

Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng, tiêu thụ whole grain đều đặn giúp giảm cholesterol LDL (cholesterol xấu), kiểm soát huyết áp và giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch. Đây là một yếu tố cực kỳ quan trọng trong bối cảnh bệnh tim ngày càng phổ biến.

Kiểm soát đường huyết

Do có chỉ số glycemic (GI) thấp hơn ngũ cốc tinh chế, whole grain giúp ổn định lượng đường trong máu. Người mắc bệnh tiểu đường hoặc có nguy cơ cao được khuyên nên ưu tiên whole grain trong chế độ ăn.

Giảm nguy cơ ung thư

Whole grain chứa nhiều hợp chất chống oxy hóa như polyphenol, lignan, selenium, giúp bảo vệ tế bào khỏi tổn thương gốc tự do. Một số nghiên cứu đã liên kết chế độ ăn giàu ngũ cốc nguyên hạt với việc giảm nguy cơ ung thư ruột kết, vú và tuyến tụy.

Tăng cường hệ miễn dịch

Vitamin nhóm B, sắt, kẽm và magie có trong whole grain đều đóng vai trò hỗ trợ hoạt động của hệ miễn dịch, giúp cơ thể chống lại bệnh tật hiệu quả hơn.

Tốt cho hệ thần kinh

Whole grain cung cấp nhiều vitamin nhóm B, đặc biệt là B1, B3, B6 – cần thiết cho hoạt động của hệ thần kinh trung ương, cải thiện trí nhớ và khả năng tập trung.

Các loại thực phẩm whole grain phổ biến

• Gạo lứt: Thay thế gạo trắng trong các bữa ăn chính. Dù hơi dai và có mùi đặc trưng, gạo lứt giàu dinh dưỡng hơn nhiều.
• Yến mạch nguyên chất: Phù hợp với bữa sáng, có thể nấu cháo, làm overnight oats hoặc thêm vào sinh tố.
• Lúa mì nguyên cám: Dùng để làm bánh mì nguyên cám, mì ống nguyên hạt (whole wheat pasta), vừa ngon lại tốt cho sức khỏe.
• Ngô nguyên hạt: Bắp luộc, bắp nướng, hoặc bỏng ngô không bơ đều là lựa chọn whole grain.
• Quinoa (diêm mạch): Là siêu thực phẩm giàu protein thực vật và không chứa gluten. Phù hợp với người ăn chay hoặc không dung nạp gluten.
• Lúa mạch: Có thể nấu súp, làm món salad hoặc nấu thành cháo bổ dưỡng.
• Hạt kê (millet): Phổ biến ở châu Á và châu Phi, giàu sắt và dễ tiêu hóa.

Làm sao để nhận biết thực phẩm whole grain?

Trên bao bì các sản phẩm, không phải lúc nào chữ “lúa mì” hay “multi-grain” cũng đồng nghĩa với whole grain. Người tiêu dùng cần lưu ý:

Tìm cụm từ “100% whole grain” hoặc “whole wheat” trên nhãn

Hãy ưu tiên sản phẩm có dòng chữ “100% whole grain”, “whole wheat”, hoặc “ngũ cốc nguyên hạt” được ghi rõ ràng ở ngay đầu danh sách thành phần.

Kiểm tra danh sách thành phần (ingredients)

Thành phần đầu tiên nên là loại ngũ cốc nguyên hạt, ví dụ: “whole wheat flour” (bột mì nguyên cám), “brown rice” (gạo lứt), “whole oats” (yến mạch nguyên hạt)… Nếu dòng đầu tiên là “enriched flour” (bột mì tinh luyện) thì đó không phải whole grain.

Quan sát màu sắc chưa đủ

Nhiều người nhầm lẫn rằng thực phẩm có màu nâu đậm là whole grain, nhưng điều đó không chính xác. Màu sắc có thể bị ảnh hưởng bởi phụ gia hoặc caramel tạo màu. Luôn đọc nhãn thay vì chỉ nhìn màu.

Tìm biểu tượng xác nhận whole grain

Một số sản phẩm có dán nhãn chứng nhận từ tổ chức như Whole Grains Council (logo hình hạt lúa màu vàng và đen). Đây là dấu hiệu uy tín giúp bạn nhận biết sản phẩm đúng chuẩn.

Tránh những từ gây hiểu nhầm

Những cụm từ như “multigrain” (đa ngũ cốc), “stone-ground” (xay bằng đá), “seven grain” (bảy loại hạt)… nghe có vẻ lành mạnh, nhưng không có nghĩa là whole grain. Chúng chỉ đúng nếu có ghi rõ “whole” trước tên từng loại hạt.

Cách đưa whole grain vào bữa ăn hàng ngày

Thay gạo trắng bằng gạo lứt hoặc gạo nguyên cám

Gạo lứt chứa nhiều chất xơ và dinh dưỡng hơn gạo trắng. Bạn có thể luộc hoặc nấu cơm như bình thường, chỉ cần ngâm gạo lâu hơn để mềm và dễ tiêu hóa.

Chọn bánh mì nguyên cám thay vì bánh mì trắng

Bánh mì nguyên cám thường có vị đậm và kết cấu đặc hơn, nhưng lại giàu chất xơ và vitamin. Hãy chọn loại “whole wheat” hoặc “100% whole grain” trên nhãn mác.

Sử dụng yến mạch nguyên chất cho bữa sáng

Yến mạch nguyên chất là lựa chọn tuyệt vời để bắt đầu ngày mới. Bạn có thể nấu cháo yến mạch hoặc trộn với sữa chua, trái cây tươi cho bữa sáng lành mạnh.

Bổ sung ngũ cốc nguyên hạt vào salad hoặc món xào

Các loại như quinoa, hạt kê (millet), lúa mạch có thể luộc chín rồi trộn vào salad hoặc món xào để tăng hương vị và dinh dưỡng.

Dùng bánh quy hoặc snack từ whole grain

Khi cần ăn nhẹ, hãy chọn các loại bánh quy, bánh gạo hoặc snack có nguồn gốc từ ngũ cốc nguyên hạt thay vì sản phẩm tinh chế. Hãy xem kỹ thành phần trên bao bì.

Thêm hạt nguyên cám vào món nướng

Bạn có thể thay một phần bột mì trắng bằng bột nguyên cám khi làm bánh, muffin hoặc pancake để tăng giá trị dinh dưỡng.

Chọn mì, nui làm từ ngũ cốc nguyên hạt

Nhiều loại mì ống (pasta) làm từ lúa mì nguyên cám hoặc các loại ngũ cốc khác như kiều mạch (buckwheat), giúp bạn ăn ngon mà vẫn lành mạnh.

Lưu ý khi sử dụng whole grain

Chọn đúng loại whole grain

Không phải sản phẩm nào ghi “ngũ cốc” cũng là whole grain. Hãy tìm những từ như “100% whole grain”, “ngũ cốc nguyên hạt” trên bao bì để đảm bảo bạn đang chọn đúng loại thực phẩm.

Kiểm tra thành phần dinh dưỡng

Một số sản phẩm whole grain chế biến sẵn (như ngũ cốc ăn sáng) có thể chứa nhiều đường và chất béo bão hòa. Ưu tiên loại ít đường, không chứa chất bảo quản hay hương liệu nhân tạo.

Bắt đầu từ từ nếu bạn chưa quen

Nếu bạn chưa quen ăn nhiều chất xơ, hãy tăng lượng whole grain từ từ để tránh đầy hơi, chướng bụng. Đồng thời, uống đủ nước để hỗ trợ tiêu hóa.

Đa dạng hóa nguồn whole grain

Không chỉ có gạo lứt, hãy luân phiên sử dụng các loại như yến mạch nguyên hạt, kiều mạch, lúa mì nguyên cám, ngô nguyên hạt... để bổ sung đa dạng dưỡng chất cho cơ thể.

Lưu ý với người mắc bệnh tiêu hóa

Những người có vấn đề về đường ruột như viêm loét đại tràng, hội chứng ruột kích thích… nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng nhiều ngũ cốc nguyên hạt.

Chế biến đúng cách

Ngâm và nấu kỹ một số loại ngũ cốc nguyên hạt giúp giảm chất kháng dinh dưỡng và tăng khả năng hấp thu khoáng chất.

Kết hợp hợp lý trong khẩu phần ăn

Dù whole grain tốt nhưng không nên ăn quá nhiều một lúc. Cần kết hợp cùng rau, đạm và chất béo tốt để có bữa ăn cân bằng dinh dưỡng.

Whole grain và trẻ em

Whole grain rất tốt cho sự phát triển của trẻ nhỏ, giúp bổ sung năng lượng, vitamin và khoáng chất. Tuy nhiên, nên chế biến mềm, dễ tiêu và không ép trẻ ăn quá nhiều trong một lần. Có thể kết hợp yến mạch, bánh mì nguyên cám, bánh quy làm từ lúa mì nguyên hạt để tạo sự hấp dẫn.

Kết luận

Whole grain không chỉ là một thành phần dinh dưỡng đơn thuần mà còn là chìa khóa giúp nâng cao sức khỏe lâu dài. Với khả năng cung cấp chất xơ, vitamin, khoáng chất và nhiều lợi ích vượt trội cho tim mạch, tiêu hóa, kiểm soát cân nặng và bệnh tật, ngũ cốc nguyên hạt xứng đáng có mặt trong thực đơn của mọi gia đình.

Hãy bắt đầu từ những thay đổi nhỏ – chọn bánh mì nguyên cám thay vì bánh mì trắng, thay cơm trắng bằng gạo lứt một vài bữa mỗi tuần – để từng bước chuyển sang lối sống lành mạnh cùng whole grain.

Nếu bạn đang có nhu cầu tìm mua một chiếc nồi chiên không dầu bền bỉ, giá tốt để hỗ trợ quá trình nấu nướng của bạn thì có thể tham khảo nhanh đa dạng các sản phẩm nồi chiên không dầu Tefal đang có chương trình trợ giá ngay tại đây nhé: .