PGS.TS.BS Trần Văn Ngọc, Phó Chủ tịch Hội Phổi Việt Nam, Chủ tịch Hội Hô hấp TP HCM, tại hội nghị khoa học thường niên do Bệnh viện Gia An 115 tổ chức ngày 22/11, cho biết phần lớn người bệnh COPD được chẩn đoán ở giai đoạn muộn (3 hoặc 4) hoặc khi đang có đợt cấp. Ở giai đoạn đầu, triệu chứng thường mơ hồ như ho kéo dài, khạc đàm, chưa khó thở, nhiều người vẫn hút thuốc và sinh hoạt bình thường nên ít đi khám. Chẩn đoán chậm làm tăng nguy cơ bệnh tiến triển nặng, tái phát liên tục và tử vong.

COPD đặc trưng bởi sự tắc nghẽn đường thở tiến triển ngày càng nặng dần, liên quan tới phản ứng viêm bất thường của đường thở và nhu mô phổi bởi các phần tử và khí độc hại. Hút thuốc là nguyên nhân thường gặp nhất gây bệnh. Bên cạnh đó là các tác nhân ô nhiễm môi trường, khói bụi...

Các nghiên cứu về chức năng hô hấp từ niên thiếu đến tuổi trưởng thành cho thấy, một số người sinh ra đã có phổi khỏe mạnh, nhưng cũng có nhóm phổi yếu bẩm sinh, dễ mắc các bệnh lý hô hấp, trong đó có hen và COPD. Nếu trong thời niên thiếu và tuổi trưởng thành, những người này được rèn luyện thể lực và tập luyện hợp lý, họ có thể duy trì chức năng phổi tốt. Tuy nhiên, khi trưởng thành, các yếu tố như hút thuốc lá và ô nhiễm môi trường sẽ làm chức năng hô hấp giảm nhanh, tạo điều kiện phát triển COPD hoặc hen.

Theo phó giáo sư Ngọc, nguyên nhân tử vong của bệnh nhân COPD chủ yếu đến từ biến cố tim mạch chứ không chỉ suy hô hấp. Khoảng 25-30% bệnh nhân tử vong sau đợt cấp liên quan đến tim mạch. Thống kê cũng chỉ ra khoảng 1/4 bệnh nhân nhập viện vì COPD sẽ tử vong trong năm đầu tiên sau xuất viện, khiến chăm sóc hậu xuất viện trở nên cực kỳ quan trọng. Hiện nay, nhiều bệnh nhân không được quản lý theo phác đồ bài bản, dẫn đến tái phát thường xuyên, phải nhập viện nhiều lần, tốn kém chi phí và nguy cơ tử vong tăng cao.

Người bệnh được xem là nghi ngờ mắc COPD khi có các dấu hiệu: trên 40 tuổi, đang hoặc đã hút thuốc lá, ho và khạc đàm kéo dài, khó thở khi gắng sức. Nếu đúng từ ba biểu hiện trở lên, người bệnh nên khám chuyên khoa hô hấp và đo chức năng hô hấp để xác định chẩn đoán.

COPD được xếp vào nhóm nguyên nhân tử vong đứng thứ 3 thế giới, sau bệnh tim thiếu máu cục bộ và đột quỵ. Số người mắc và tử vong tăng nhanh do tỷ lệ hút thuốc cao, môi trường ngày càng ô nhiễm, cùng với việc quản lý bệnh ở giai đoạn nhẹ chưa được chuẩn hóa. Ngoài ra, bệnh nhân COPD thường mắc kèm bệnh tim mạch, đái tháo đường, nhiễm trùng hô hấp... khiến sức khỏe suy giảm nhanh và nguy cơ biến chứng tăng.

Hiện, COPD và hen phế quản vẫn là gánh nặng rất lớn đến kinh tế xã hội. Ước tính toàn cầu, cứ 10 giây có một người tử vong vì COPD. Ở Việt Nam, tỷ lệ mắc COPD khoảng 10% dân số, tức hơn 10 triệu người và đang gia tăng. Điều quan trọng nhất là điều trị lâu dài kết hợp với ngưng hút thuốc lá sớm. Đây là hai yếu tố then chốt giúp bệnh nhân duy trì chức năng hô hấp, hạn chế tiến triển nặng và giảm nguy cơ tử vong.

Quản lý COPD cần sự phối hợp đa chuyên khoa, không chỉ bác sĩ hô hấp. Các chuyên ngành như tim mạch, nội tiết hay nội tổng quát phải chủ động tầm soát để tránh bỏ sót bệnh nhân ở giai đoạn sớm - nhóm vốn dễ bị che khuất triệu chứng nhưng rủi ro tử vong cao. Trước phẫu thuật, nếu bệnh nhân có COPD không được chẩn đoán, nguy cơ biến chứng trong mổ có thể tăng đáng kể.

BS.CK2 Nguyễn Trịnh Liên Hương, Bệnh viện Gia An 115, cho biết nhiều bệnh nhân chỉ phát hiện COPD khi đã biến chứng hoặc vào đợt cấp - giai đoạn nguy cơ tử vong cao và chi phí điều trị đội lên rất lớn. Mỗi lần nhập viện vì đợt cấp có thể tốn từ vài chục đến hàng trăm triệu đồng, thậm chí phải thở máy, nằm viện kéo dài và đối mặt nguy cơ nhiễm khuẩn kháng thuốc.

Để phòng bệnh, chuyên gia khuyến cáo hạn chế ô nhiễm không khí, tránh tiếp xúc bụi mịn và khói độc, tuyệt đối không hút thuốc lá chủ động lẫn thụ động. Cần duy trì lối sống lành mạnh, dinh dưỡng và vận động hợp lý, tiêm ngừa cúm và các bệnh hô hấp theo khuyến cáo. Việc đeo khẩu trang nơi đông người, giữ vệ sinh cá nhân và tránh đốt rác, đốt vật liệu gây khói độc cũng giúp giảm nguy cơ mắc hoặc làm bệnh nền tiến triển nặng.

Lê Phương