Đến nay, hoạt động đào tạo bác sĩ do Bộ Y tế quản lý bởi tính chất đặc thù của ngành nghề. Dự thảo Luật Giáo dục sửa đổi, đang trình Quốc hội thông qua, đề xuất tách đào tạo "chuyên khoa sức khỏe" khỏi Bộ Y tế đưa về Bộ Giáo dục. Nếu dự thảo luật được thông qua vào đầu tháng 12, toàn bộ trường đại học khối sức khỏe - trừ các trường thuộc quân đội, công an - sẽ chuyển về Bộ Giáo dục và Đào tạo quản lý, kể cả chương trình giáo dục sức khỏe cũng do Bộ trưởng Giáo dục phê duyệt.

"Đào tạo chuyên khoa có những đặc thù riêng, gắn chặt giữa giảng đường và thực hành ở bệnh viện, nếu tách khỏi Bộ Y tế, chất lượng bác sĩ tương lai chắc chắn bị ảnh hưởng", Thứ trưởng Y tế Nguyễn Tri Thức nói với VnExpress ngày 22/11.

Thứ trưởng Thức nhận định việc xem nhẹ mô hình đào tạo đặc thù và đánh đồng bác sĩ nội trú với các chứng chỉ hành nghề thông thường như dự thảo luật là một "nhận định sai lầm về bản chất nghề y".

Mối quan hệ giữa trường đại học y và bệnh viện tại Việt Nam hiện nay được ví như "môi với răng", vận hành theo cơ chế thẩm thấu nhân lực hai chiều. Giảng viên đại học trực tiếp khám chữa bệnh cho bệnh nhân tại bệnh viện, trong khi bác sĩ trưởng khoa, phó khoa tại bệnh viện đồng thời là những người thầy đứng lớp. Tại Bệnh viện Chợ Rẫy (cơ sở thực hành của Đại học Y Dược TP HCM) hay Bệnh viện Bạch Mai (cơ sở thực hành của Đại học Y Hà Nội), ranh giới hành chính gần như bị xóa nhòa để phục vụ mục tiêu duy nhất là chất lượng điều trị và đào tạo.

Sau khi tốt nghiệp đại học, bác sĩ chia thành hai hướng, gồm hướng giảng dạy thiên về thạc sĩ, tiến sĩ và hướng thực hành với chuyên khoa 1, chuyên khoa 2 và nội trú. "Sinh viên y khoa phải gắn bệnh viện từ năm hai, bệnh nhân là người thầy lớn nhất chứ không phải sách vở", ông nói, thêm rằng đào tạo chuyên khoa trên thế giới cũng gắn với bệnh viện.

"Việc cắt vai trò quản lý của Bộ Y tế đối với các nội dung đặc thù như chỉ tiêu, chuẩn năng lực và cơ sở thực hành sẽ phá vỡ cấu trúc hữu cơ này, đẩy công tác đào tạo vào tình trạng 'học chay', xa rời thực tế lâm sàng", Thứ trưởng Y tế nêu quan điểm.

Dẫn chứng từ quốc tế, ông cho biết mô hình quản lý y khoa tiên tiến luôn tuân thủ cấu trúc ba tầng chặt chẽ để đảm bảo an toàn cho người bệnh. Tầng một là cơ quan hoạch định chính sách quốc gia (Bộ Y tế); tầng hai là tổ chức kiểm định độc lập (như ACGME của Mỹ, GMC của Anh); tầng ba là cơ sở đào tạo gắn liền bệnh viện thực hành. Số liệu từ Hội đồng Kiểm định Giáo dục Y khoa Mỹ (ACGME) chỉ ra một bác sĩ nội trú cần trung bình 3 đến 7 năm thực hành lâm sàng liên tục dưới sự giám sát của hệ thống y tế mới được hành nghề độc lập. Tại Mỹ, dù trường đại học cấp bằng, quá trình đào tạo nội trú vẫn chịu sự chi phối tài chính và tiêu chuẩn từ Medicare - chương trình bảo hiểm y tế chính phủ - nhằm đảm bảo đầu ra phục vụ đúng nhu cầu quốc gia.

Từ thực tế này, lãnh đạo Bộ Y tế đề nghị dự thảo Luật Giáo dục sửa đổi bổ sung quy định Bộ Y tế là cơ quan đầu mối chịu trách nhiệm trước Chính phủ về quản lý đào tạo chuyên khoa. Cụ thể, Bộ Y tế quản lý các nội dung đặc thù như điều kiện mở ngành, chỉ tiêu, chuẩn năng lực và cơ sở thực hành; trong khi các trường vẫn tuân thủ quy chế chung của Bộ Giáo dục và Đào tạo.

Nhiều chuyên gia giáo dục y khoa cũng chia sẻ quan điểm tương đồng. GS.TS.BS Nguyễn Hữu Tú, Hiệu trưởng Trường Đại học Y Hà Nội, cho rằng đào tạo y khoa có tính đặc thù rất cao và không thể tách rời khỏi hệ thống bệnh viện thực hành. Đào tạo y khoa chỉ có thể vận hành đúng nghĩa khi giảng đường và bệnh viện được coi là một thể thống nhất về nội dung, triết lý đào tạo và trách nhiệm. Ông cũng dẫn chứng Nghị quyết 72 của Bộ Chính trị, trong đó xác định các văn bằng đào tạo chuyên khoa của ngành y là văn bằng chuyên sâu, đặc thù, thuộc phạm vi quản lý của Bộ Y tế. Vì vậy "việc luật hóa để làm rõ trách nhiệm và thẩm quyền là rất cần thiết", GS Tú nói.

Theo GS Tú, chương trình bác sĩ chuyên khoa 1 có đến 80% tương đồng với thạc sĩ ứng dụng về thời lượng (khoảng 67 tín chỉ) và cấu trúc lý thuyết - thực hành. Khác biệt chủ yếu ở học phần nghiên cứu khoa học, chương trình thạc sĩ có thêm một số tín chỉ nghiên cứu và luận văn tốt nghiệp, trong khi chuyên khoa 1 hướng nhiều hơn vào thực hành lâm sàng. Vì vậy, theo ông, bằng bác sĩ chuyên khoa 1 nên tiếp tục do Bộ Y tế quản lý, bảo đảm tính đặc thù. Nếu học viên sau đó bổ sung thêm học phần nghiên cứu và thực hiện luận văn theo chuẩn thạc sĩ của Bộ Giáo dục và Đào tạo thì sẽ được công nhận tương đương Thạc sĩ.

"Cách tiếp cận này vừa giữ được đặc thù đào tạo chuyên khoa sau đại học của ngành y vừa tránh xung đột với khung trình độ quốc gia", GS Tú nói và đề nghị hai Bộ nên thống nhất ban hành quy định, giúp người học được hưởng lợi, quản lý hệ thống phù hợp hơn, đặc biệt đảm bảo chất lượng nguồn lực bác sĩ chuyên khoa cho ngành y tế.

Một "điểm nghẽn" lớn khác được GS.TS.BS Lê Quang Cường, Chủ tịch Hội Giáo dục Y học Việt Nam, chỉ ra là sự thiếu hụt vị trí của bằng cấp chuyên khoa trong khung trình độ quốc gia. Dù bác sĩ chuyên khoa và nội trú là "xương sống" của hệ thống khám chữa bệnh, tiêu tốn hàng chục nghìn giờ thực hành, văn bằng của họ vẫn chưa được công nhận tương xứng về mặt học thuật. Thực trạng này dẫn đến hiện tượng lãng phí chất xám khi nhiều bác sĩ lâm sàng giỏi phải đổ xô đi học Thạc sĩ, Tiến sĩ - những văn bằng thiên về nghiên cứu - chỉ để đủ điều kiện thăng hạng viên chức. Việc giao thẩm quyền cho Chính phủ quy định chi tiết và công nhận văn bằng y khoa ở tầm quốc gia là giải pháp cấp bách để chuẩn hóa đội ngũ nhân lực tinh hoa này, tạo tiền đề cho sự hội nhập quốc tế.

"Luật nên giao thẩm quyền này cho Chính phủ, để bằng cấp chuyên khoa có tầm quốc gia", ông Cường nói, thêm rằng tinh thần này đã từng được ghi nhận trong Luật Giáo dục sửa đổi năm 2019.

Ngoài ra, nhiều chuyên gia cho rằng chất lượng đào tạo khối sức khỏe tại nhiều trường tư nhân đang gây lo ngại. Hiện việc cấp phép mở trường, mở mã ngành đào tạo khối sức khỏe cho đại học tư nhân do Bộ Giáo dục và Đào tạo quyết định, trong khi hệ thống trường cao đẳng y tế tư nhân từng thuộc thẩm quyền Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, hiện chưa rõ cơ quan chịu trách nhiệm. Thứ trưởng Thức cho rằng việc cấp phép đào tạo khối ngành sức khỏe không do cơ quan chuyên môn y tế đảm nhận dễ dẫn đến hệ thống đào tạo có nguy cơ bị "thả nổi", chất lượng không đồng đều, tạo rủi ro lớn cho nguồn nhân lực tương lai.

Trước đó, tại phiên thảo luận tổ ngày 20/11 trong kỳ họp Quốc hội, Bộ trưởng Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn nêu quan điểm đào tạo chuyên khoa khối ngành sức khỏe sẽ do Bộ Y tế quản lý, Giáo dục không "ôm" phần việc này. Tuy nhiên, trong dự thảo luật không có điều khoản nào ghi nhận điều này.

Bộ trưởng Sơn giải thích trước Quốc hội rằng "Bộ Giáo dục chỉ quản lý nhà nước, còn chuyên môn do Bộ Y tế quản lý". Nhiều đại biểu cho rằng lập luận này thiếu nhất quán, bởi quản lý nhà nước về y tế vốn là chức năng của Bộ Y tế; việc chuyển quản lý sang Bộ Giáo dục - cơ quan không có chuyên môn y khoa - nhưng Bộ Y tế vẫn nắm chuyên môn là không hợp lý, dễ tạo ra sự nhập nhằng trong chính sách.

Lê Phương