Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky ngày 22/11 phê chuẩn thành phần phái đoàn cấp cao đến Thụy Sĩ để đàm phán với phía Mỹ về "những vấn đề tiềm năng cho một thỏa thuận hòa bình trong tương lai", theo Thư ký Hội đồng Quốc phòng và An ninh Quốc gia Ukraine Rustem Umerov.

Cuộc đàm phán được Ukraine thúc đẩy "với những nguyên tắc rõ ràng về lợi ích quốc gia" sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump hối thúc ông Zelensky sớm chấp nhận kế hoạch hòa bình 28 điểm để chấm dứt chiến sự với Nga.

Theo giới quan sát, kế hoạch 28 điểm này trao cho Nga một số lợi thế ở các khía cạnh then chốt, như yêu cầu Ukraine nhượng lại lãnh thổ và hạn chế quy mô quân đội sau xung đột, đồng thời đưa ra các ưu đãi về tài chính và địa chính trị cho Moscow.

Ukraine đã nhiều lần bác bỏ điều kiện về nhượng bộ lãnh thổ, nhưng lần này, không gian lựa chọn của Kiev đang thu hẹp lại, khi ông Trump đã đề ra hạn chót để họ chấp nhận thỏa thuận vào ngày 27/11. Bởi vậy, cuộc đàm phán ở Thụy Sĩ được coi là nỗ lực phút chót của Ukraine nhằm thoát khỏi tình thế tiến thoái lưỡng nan do Mỹ đặt ra.

Tình thế lưỡng nan của đất nước được Tổng thống Zelensky đề cập trong bài phát biểu trước toàn quốc ngày 21/11, khi cho hay đề xuất hòa hòa bình mới buộc Ukraine phải lựa chọn giữa việc chấp nhận các yêu cầu của Nga hay mất đi đồng minh Mỹ.

"Bây giờ là một trong những khoảnh khắc khó khăn nhất trong lịch sử của chúng ta", ông Zelensky nói. "Ukraine có thể phải đối mặt một lựa chọn rất khó khăn là mất đi phẩm giá hoặc nguy cơ đánh mất một đối tác quan trọng".

Nếu không nhượng bộ, Ukraine sẽ phải đương đầu với "một mùa đông cực kỳ khó khăn, khó khăn nhất từ trước tới nay, và những rủi ro tiếp theo đó", theo ông Zelensky. Nhưng nếu chấp nhận nhượng lãnh thổ, Tổng thống Ukraine sẽ đi ngược lại với quy định hiến pháp, vốn cấm từ bỏ bất cứ vùng đất nào của đất nước.

Trước tình thế khó khăn như vậy, ông Zelensky đã tìm đến các đồng minh châu Âu, tổ chức điện đàm chung với Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, Thủ tướng Đức Friedrich Merz và Thủ tướng Anh Keir Starmer. Trong một tuyên bố, Tổng thống Zelensky cho biết Ukraine sẽ phối hợp những bước đi tiếp theo của mình với các lãnh đạo châu Âu.

Theo giới chuyên gia, khả năng đàm phán của Tổng thống Zelensky với chính quyền Trump sẽ phụ thuộc phần lớn vào mức độ hỗ trợ liên tục mà ông có thể huy động được từ châu Âu.

Việc ông liên lạc với các đồng minh là một chiến lược quen thuộc đã giúp Ukraine giữ thế trận đàm phán với chính quyền Trump trong những thời điểm căng thẳng trước đây. Khi được kêu gọi, các đồng minh của Ukraine ở châu Âu thường sẵn lòng cung cấp hỗ trợ cho Kiev.

Các lãnh đạo châu Âu đã bảo vệ Tổng thống Zelensky sau khi Tổng thống Trump chỉ trích gay gắt ông tại Nhà Trắng hồi tháng hai. Họ đàm phán để mua vũ khí Mỹ cho Ukraine sau khi chính quyền Trump cắt nguồn viện trợ quân sự. Họ cũng bay đến Mỹ để hỗ trợ ông Zelensky trong cuộc gặp ông Trump sau hội nghị thượng đỉnh Mỹ - Nga hồi tháng 8.

Đề xuất 28 điểm mà Nhà Trắng đang thúc đẩy là kết quả đàm phán giữa Steve Witkoff, đặc phái viên của ông Trump, và đặc phái viên Nga về hợp tác kinh tế Kirill Dmitriev, trong khi Ukraine và châu Âu hầu như không có tiếng nói. Các ngoại trưởng châu Âu đã bày tỏ phẫn nộ về kế hoạch, cảnh báo nó sẽ làm suy yếu an ninh lâu dài của Ukraine.

Theo bản dự thảo được một nghị sĩ Ukraine đăng trực tuyến, kế hoạch hòa bình sẽ yêu cầu Ukraine sửa đổi hiến pháp để cấm mọi nỗ lực gia nhập NATO. Nó buộc Kiev phải công nhận quyền kiểm soát của Nga đối với các khu vực Donetsk và Lugansk ở miền đông, những nơi Ukraine hiện vẫn nắm giữ một phần. Nó đồng thời sẽ giới hạn quy mô quân đội Ukraine ở mức 600.000 người, giảm so với mức hiện tại là khoảng 900.000 người.

Đề xuất còn cấm quân đội NATO hiện diện bên trong Ukraine. Điều này sẽ làm chệch hướng một kế hoạch của châu Âu nhằm giúp đảm bảo an ninh cho Ukraine hậu xung đột.

Theo đề xuất, nếu đồng ý chấm dứt giao tranh, Ukraine có thể sử dụng khoảng 100 tỷ USD từ tài sản bị đóng băng của Nga để giúp thanh toán cho nỗ lực tái thiết. Kiev cũng sẽ nhận được "đảm bảo an ninh đáng tin cậy", hứa hẹn về một phản ứng quân sự nếu Moskva phát động tấn công một lần nữa.

Trong trường hợp Nga tái tấn công, đề xuất nêu rõ các lệnh trừng phạt sẽ được áp dụng trở lại và Moskva sẽ mất đi các lợi ích có trong thỏa thuận. Những lợi ích hấp dẫn này gồm các mục tiêu lớn mà Nga theo đuổi như tái gia nhập G8, tái hội nhập vào nền kinh tế toàn cầu và những cơ hội đầu tư chung với Mỹ.

Kế hoạch hòa bình mới gia tăng áp lực lên ông Zelensky trong bối cảnh chính phủ Ukraine đang bị suy yếu bởi bê bối tham nhũng lan rộng liên quan đến các bộ trưởng và cộng sự của Tổng thống. Họ bị cáo buộc nhận hàng triệu USD tiền lại quả từ công ty năng lượng hạt nhân nhà nước.

Cùng lúc, sức ép trên chiến trường cũng liên tục gia tăng với Kiev. Tình trạng thiếu nhân lực tạo ra những khoảng trống trên tiền tuyến của Ukraine và Nga đã khai thác triệt để các lỗ hổng đó để đạt được hàng loạt bước tiến.

Mặt khác, Kiev còn phải đối mặt tình trạng căng thẳng tài chính khi kế hoạch do châu Âu đề xuất nhằm tài trợ ngân sách năm tới cho Ukraine thông qua các khoản vay liên quan đến tài sản bị đóng băng của Nga hiện vẫn bế tắc.

Theo cuộc thăm dò của Viện Xã hội học Quốc tế Kiev, tỷ lệ người Ukraine ủng hộ một thỏa thuận hòa bình đang tăng, sau nhiều năm người dân phản đối mọi nhượng bộ. Tỷ lệ ủng hộ giải pháp đàm phán đã tăng từ 10% vào năm 2022 lên 74% tính đến thời điểm hiện tại.

Tại Nga, Tổng thống Putin xác nhận đã nhận được kế hoạch 28 điểm, gọi đó là nền tảng khả thi cho một thỏa thuận hòa bình cuối cùng, nhưng lưu ý rằng ông chưa thảo luận chi tiết. Ông cảnh báo Nga sẽ thúc đẩy đà tiến công để tiếp tục kiểm soát các thành phố của Ukraine, "có lẽ không nhanh như chúng tôi mong muốn, nhưng là điều không thể tránh khỏi". Dù vậy, ông khẳng định Nga vẫn sẵn sàng đàm phán hòa bình.

Phát biểu trước báo giới, phát ngôn viên Điện Kremlin Dmitriy Peskov cho hay "lựa chọn của ông Zelensky đang thu hẹp lại khi lãnh thổ bị mất đi trong những cuộc tấn công từ quân đội Nga". "Tiếp tục là vô nghĩa và nguy hiểm đối với họ", ông tuyên bố.

Tại cuộc họp hội đồng an ninh ở Điện Kremlin ngày 21/11, Tổng thống Putin nhấn mạnh Nga sẵn sàng thảo luận về kế hoạch do Mỹ đề xuất nhưng cũng sẵn sàng chiến đấu.

Giới phân tích nhận định Moskva thúc đẩy đề xuất hòa bình vào lúc này nhằm tận dụng thế khó của Tổng thống Zelensky vì bê bối tham nhũng trong chính quyền và nhằm trì hoãn mọi quyết định từ phía châu Âu về tài sản bị đóng băng của Nga.

Song nhiều điều khoản trong kế hoạch đòi hỏi những hành động nằm ngoài tầm kiểm soát của Ukraine, như việc nó đặt ra yêu cầu NATO ngừng mở rộng hay việc chấp thuận kết nạp Nga trở lại vào G8. Nga bị trục xuất khỏi nhóm G8 sau khi sáp nhập bán đảo Crimea hồi năm 2014.

Trong khi Tổng thống Zelensky chuẩn bị đàm phán về các điều khoản của kế hoạch, vẫn chưa rõ liệu Nga có sẵn sàng làm điều tương tự hay không.

"Nếu bản kế hoạch được coi là khuôn khổ cho một cuộc đàm phán, trong đó kết quả của các vấn đề này không được định trước, nó có thể đưa chúng ta đi theo những hướng rất khó lường", Samuel Charap, nhà khoa học chính trị cấp cao và chuyên gia về Nga tại tổ chức tư vấn RAND Corp, bình luận.

Vũ Hoàng (Theo Reuters, AP, AFP)