Một phái đoàn quân sự Mỹ do Bộ trưởng Lục quân Mỹ Daniel Driscoll dẫn đầu ngày 20/11 chuyển cho Kiev dự thảo kế hoạch hòa bình mới để chấm dứt xung đột.

Kế hoạch 28 điểm kêu gọi Ukraine chấp nhận Lugansk và Donetsk sẽ được công nhận là "thuộc kiểm soát của Nga trên thực tế". Kherson và Zaporizhzhia sẽ được đóng băng theo chiến tuyến hiện tại. Đồng thời, quân đội Ukraine sẽ phải giới hạn ở mức dưới 600.000 người và từ bỏ mục tiêu gia nhập NATO.

Ngoài kế hoạch 28 điểm, một tài liệu riêng của Mỹ còn nêu các đảm bảo an ninh cho Ukraine trong trường hợp Nga tái phát động cuộc chiến, gồm hỗ trợ tình báo, hậu cần cùng các biện pháp phù hợp khác sau khi tham vấn đồng minh. Các đảm bảo này sẽ kéo dài 10 năm và có thể được gia hạn. Tuy nhiên, một bản sao tài liệu mà WSJ được xem cho thấy Mỹ không cam kết cung cấp viện trợ quân sự trực tiếp.

"Kế hoạch này được xây dựng để phản ánh thực tế trên thực địa sau 4 năm chiến sự tàn khốc, nhằm tìm ra kịch bản tốt cho cả hai bên", Thư ký Báo chí Nhà Trắng Karoline Leavitt cho hay.

Các quan chức Mỹ cho biết họ đang thảo luận kỹ lưỡng về các điều khoản của thỏa thuận với Kiev. Rustem Umerov, thư ký hội đồng an ninh và quốc phòng quốc gia Ukraine, đã tán thành "phần lớn kế hoạch" trong các cuộc đàm phán với quan chức Mỹ, theo bà Leavitt.

Tuy nhiên, Khrystyna Hayovyshyn, phó đại diện thường trực của Ukraine tại Liên Hợp Quốc, cho biết Kiev phản đối việc nhượng lại lãnh thổ và các điều khoản khác của kế hoạch.

"Ukraine sẽ không chấp nhận bất kỳ giới hạn nào về quyền phòng vệ, về quy mô hay khả năng của lực lượng vũ trang", Hayovyshyn nói.

Cố vấn tổng thống Mykhailo Podolyak cũng đã lên tiếng chỉ trích về kế hoạch ngay sau khi nó bị rò rỉ. "Những gì đưa ra không phải là giải pháp ngoại giao mà là đầu hàng vô điều kiện", ông viết trên X.

Nghị sĩ Iryna Gerashchenko gọi kế hoạch là phép thử xem Ukraine "có sẵn sàng cúi đầu hay không".

Đề xuất của Mỹ cũng kêu gọi Kiev tổ chức bầu cử trong vòng 100 ngày, điều có thể là rủi ro với Tổng thống Volodymyr Zelensky vào thời điểm ông đối mặt nhiều thách thức.

Lãnh đạo Ukraine đang đối mặt áp lực lớn trong nước trong bối cảnh bê bối tham nhũng lớn liên quan tới nhiều cộng sự thân tín bị phanh phui. Các cuộc tấn công dữ dội của Nga và những bước tiến chậm chạp của lực lượng Ukraine trên chiến trường cũng làm suy yếu vị thế của ông.

Giới quan sát nhận định bối cảnh u ám này có thể khiến chính quyền Mỹ đẩy mạnh áp lực buộc Ukraine chấp nhận thỏa thuận. Song Mujtaba Rahman, giám đốc khu vực châu Âu của Eurasia Group, cho rằng bê bối nội bộ "khó có thể khiến ông Zelensky mềm mỏng hơn trước yêu cầu của Nga, bởi công chúng và quân đội sẽ phản đối mạnh mẽ, gây thêm rủi ro chính trị cho ông ấy".

Kiev từ lâu cảnh báo một thỏa thuận như vậy sẽ giúp Nga chiếm ưu thế và tạo điều kiện để tiến hành một chiến dịch mới. Trong năm qua, chính phủ Ukraine luôn giữ lập trường không nhượng đất cho Nga. Phương án Ukraine đưa ra là tạm dừng chiến sự và giữ nguyên chiến tuyến hiện tại, nhưng không công nhận chủ quyền của Nga đối với phần lãnh thổ mà đối phương kiểm soát.

Ukraine cũng khẳng định quân đội là đảm bảo an ninh mạnh mẽ nhất và việc để Nga quyết định quy mô lực lượng sẽ bị coi là phản bội độc lập dân tộc. Các đồng minh châu Âu cũng đã liên tục gây sức ép để chính quyền ông Trump từ bỏ những điều khoản bị coi là "có lợi cho Nga".

"Chúng tôi muốn một nền hòa bình công bằng, tôn trọng chủ quyền của các nước và bền vững trước mọi nguy cơ tấn công trong tương lai. Hòa bình không thể đồng nghĩa với đầu hàng. Chúng tôi không muốn Ukraine đầu hàng", Ngoại trưởng Pháp Jean-Noel Barrot nói ngày 19/11.

Ông cũng tái khẳng định lời kêu gọi của châu Âu rằng tiến trình hòa bình phải khởi đầu bằng lệnh ngừng bắn dọc chiến tuyến hiện tại, sau đó mới đến bước thảo luận về lãnh thổ và đảm bảo an ninh.

Ngoại trưởng Ba Lan Radoslaw Sikorski cho rằng châu Âu, bên ủng hộ và tài trợ hàng đầu của Ukraine, cần được tham vấn về kế hoạch trước khi triển khai. Ông phản đối mọi hạn chế đối với quân đội Ukraine và khẳng định điều cần thiết là kiềm chế khả năng của lực lượng Nga.

"Không có kế hoạch hòa bình nào có thể hiệu quả nếu không có sự đồng thuận của Ukraine và châu Âu", Kaja Kallas, đại diện cấp cao phụ trách chính sách đối ngoại của Liên minh châu Âu (EU), nhấn mạnh.

Các quan chức hàng đầu của chính quyền ông Trump đã xây dựng bản dự thảo kế hoạch hòa bình trong tháng qua và thảo luận với các đối tác Ukraine trong những ngày gần đây. Họ nói đề xuất có thể được thay đổi sau các cuộc đàm phán với hai bên tham chiến.

Khi được hỏi liệu Tổng thống Vladimir Putin đã được báo cáo về kế hoạch hòa bình 28 điểm hay chưa, người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov không trả lời trực tiếp câu hỏi và chỉ nhấn mạnh "một thỏa thuận phải dẫn tới loại bỏ những nguyên nhân gốc rễ của cuộc xung đột".

Nga từ lâu luôn yêu cầu Ukraine phải từ bỏ tham vọng gia nhập NATO, giữ vị thế trung lập và hạn chế quy mô lực lượng. Các nhà quan sát cho rằng kế hoạch hòa bình mới của Mỹ mang nhiều điều khoản phù hợp với mong muốn của Nga.

Theo kế hoạch, Nga cũng phải cam kết không tái phát động chiến dịch ở Ukraine, ký kết hiệp ước không tấn công Ukraine và châu Âu, không bố trí quân đội ở vùng đất Kiev đã nhượng lại.

Trong khi đó, Mỹ sẽ hỗ trợ tái thiết các đường ống dẫn khí đốt của Ukraine và giúp tạo quỹ cho các dự án trí tuệ nhân tạo, trung tâm dữ liệu ở Ukraine. Một hội đồng hòa bình do ông Trump chủ trì sẽ chịu trách nhiệm giám sát thực hiện thỏa thuận.

Tuy nhiên, một quan chức Ukraine giấu tên nói điều quan trọng cho mọi thỏa thuận là phải có đảm bảo an ninh để bảo vệ chủ quyền của Ukraine, đồng thời không bàn đến việc giới hạn quân đội nước này.

"Tổng thống sẽ không thể ký bất kỳ văn bản nào nếu không có đảm bảo an ninh, ngay cả các nghị sĩ của ông ấy cũng không thể đồng ý. Thỏa thuận như vậy là không thể chấp nhận được", người này nói.

Thanh Tâm (Theo Washington Post, Reuters, WSJ)