Giữa những vùng đất ngập nước yên bình của miền Tây Nam Bộ, rau mác âm thầm mọc lên, không cần chăm bón cầu kỳ nhưng lại mang trong mình nhiều giá trị đáng quý. Rau mác không chỉ là món rau ăn kèm dân dã mà còn là dược liệu tự nhiên được sử dụng trong cả Đông y và y học hiện đại.

Rau mác là rau gì?

Rau mác là một loại cây thân thảo sống dưới nước, thường mọc hoang ở các vùng đất ngập nước như đầm lầy, ruộng trũng hay ao hồ. Loài cây này có tên gọi “rau mác” vì hình dáng lá giống như mũi mác, nhọn ở đầu và thuôn dài.

Đặc điểm thực vật

Rau mác thuộc nhóm cây thân rễ củ, thân mềm, sống dưới nước. Lá có cuống dài, bẹ lớn, chia ba thùy rõ rệt, trong đó hai thùy bên dài hơn thùy giữa, gân lá hình chân vịt, hai mặt nhẵn. Đây là một loại thực vật có hoa, hoa thường mọc thành cụm ở giữa các lá, có cuống dài gần 1 mét.

Hoa rau mác có màu trắng, sắp xếp theo tầng: hoa cái ở tầng dưới cùng, hoa đực ở tầng trên. Lá bắc hình tam giác, mỗi hoa thường có ba cánh màu trắng. Hoa đực có khoảng 15 nhị, còn hoa cái tập trung nhiều lá noãn tạo thành cụm hình cầu. Quả rau mác dẹt, chứa một hạt duy nhất. Mùa hoa thường rơi vào tháng 5 - 7, kết quả vào tháng 9 - 11.

Phân bố sinh thái

Rau mác sinh trưởng chủ yếu ở các khu vực có khí hậu nhiệt đới và cận nhiệt đới. Tại Việt Nam, cây phân bố rộng khắp, đặc biệt là ở các vùng đầm lầy, ven ao hồ, mương rạch - nơi đất ẩm và nước nông. Đồng bằng sông Cửu Long là một trong những khu vực có mật độ rau mác mọc tự nhiên nhiều nhất.

Bộ phận sử dụng

Hầu hết các bộ phận của cây rau mác đều có thể sử dụng, bao gồm: rễ, thân rễ (củ) và lá. Rau mác vừa là nguyên liệu cho các món ăn dân dã, vừa là một vị thuốc trong y học cổ truyền.

• Lá và thân non thường được thu hái vào mùa hè để làm rau ăn.
• Củ (thân rễ) được thu hoạch vào mùa đông sau khi cây tàn, sau đó đem rửa sạch, phơi khô và bảo quản làm dược liệu.

Thành phần hóa học

Cây rau mác chứa nhiều dưỡng chất và hoạt chất sinh học có lợi cho sức khỏe:

• Rễ: Chứa hơn 150 loại acid amin và các enzyme ức chế protein A và B.
• Củ (thân rễ): Gồm 69% nước, 5% protein, 27.3% carbohydrate, cùng các khoáng chất như canxi (16 mg%), sắt (1.4 mg%), chất béo, chất xơ và các loại đường như glucose, fructose,…
• Lá: Gồm 91.6% nước, 2.4% protid, 1.5% glucid, 3.1% cellulose, cùng canxi (61 mg%), phosphor, carotene (3.6 mg%), vitamin C (12.7 mg%) và các khoáng chất khác.

Công dụng của cây rau mác

Rau mác không chỉ là loại rau dân dã gắn liền với đời sống người dân vùng sông nước miền Tây mà còn mang nhiều giá trị dinh dưỡng và dược liệu quý. Dưới đây là những công dụng nổi bật của cây rau mác:

Nguyên liệu chế biến món ăn

Cây rau mác được sử dụng phổ biến trong ẩm thực với nhiều cách chế biến khác nhau:

• Bẹ và lá non có thể ăn sống như rau sống hoặc dùng làm gỏi, tương tự như gỏi bắp chuối.
• Bẹ cây có thể luộc chung với các loại rau rừng, chấm mắm hoặc xào với tép, dùng kèm cơm.
• Các bộ phận non còn được dùng để nấu canh chua, muối chua hay nhúng lẩu cùng với các loại rau như bông súng, rau nhút,…

Nhờ vị đắng nhẹ, giòn giòn và tính mát, rau mác thường xuất hiện trong các bữa cơm dân dã với vai trò là món ăn kèm thanh mát, giải nhiệt.

Hỗ trợ chữa bệnh trong Đông y và Y học hiện đại

Theo Đông y, cây rau mác có vị đắng ngọt, tính mát, ít độc, được ghi nhận với nhiều tác dụng như:

• Thanh nhiệt, giải độc.
• Giảm sưng đau, tiêu viêm.
• Cầm máu, trừ thấp.

Nhờ đó, rau mác thường được sử dụng để hỗ trợ điều trị các chứng bệnh như đau đầu, đau khớp, mụn nhọt, trĩ,…

Theo Y học hiện đại, nhiều nghiên cứu đã chứng minh rau mác có hoạt tính kháng viêm và giảm đau. Thí nghiệm trên động vật cho thấy chiết xuất từ rau mác giúp làm giảm đáng kể tình trạng viêm và đau cấp tính, mở ra tiềm năng ứng dụng trong điều chế dược phẩm.

Làm thức ăn cho gia súc

Ngoài sử dụng cho người, một số bộ phận không dùng trong chế biến cũng được người dân tận dụng để làm thức ăn cho gia súc. Đây là nguồn thức ăn xanh, tự nhiên, giúp tận dụng hiệu quả nguồn tài nguyên có sẵn tại địa phương.

Kết luận

Dù là một loại rau mọc tự nhiên và dễ tìm, rau mác vẫn giữ vai trò quan trọng trong ẩm thực và y học cổ truyền. Với khả năng thanh nhiệt, giải độc và hỗ trợ điều trị nhiều bệnh lý, rau mác xứng đáng là loại rau dân dã nhưng giàu giá trị dinh dưỡng và dược liệu trong đời sống hiện đại.

Nếu bạn yêu thích nấu nướng, hãy nâng cấp căn bếp với những thiết bị đa năng và thông minh như nồi chiên không dầu, máy xay sinh tố, máy làm sữa hạt,... tại cửa hàng FPT Shop. Có rất nhiều sản phẩm chính hãng, giá tốt đang chờ bạn khám phá.

Xem nhanh: