Dịp 20/11, ngoài những câu chuyện về tổ chức lễ kỷ niệm ngày Nhà giáo Việt Nam, cô Thoa, giáo viên mầm non ở Hải Phòng và các đồng nghiệp còn bàn tán chuyện tiền lương.

Cô giáo 30 tuổi kể khi mới vào nghề năm 2015 đã nghe về chính sách "lương giáo viên cao nhất", nhưng chưa thấy có "điều chỉnh khác biệt" nào so với ngành khác.

Giáo viên mầm non như cô Thoa có một bảng lương riêng. Hệ số lương khởi điểm là 2.1 (do yêu cầu tốt nghiệp cao đẳng), còn giáo viên phổ thông (yêu cầu bằng đại học trở lên) là 2.34.

Hiện, cô Thoa là giáo viên hạng II, nhận hệ số 3.0 nên lương 7 triệu đồng một tháng. Tính cả phụ cấp ưu đãi nghề 35%, phụ cấp thâm niên 8% và trừ bảo hiểm, cô nhận khoảng 9,8 triệu đồng.

"Giáo viên bậc học nào cũng quan trọng như nhau. Tôi rất chạnh lòng khi bị xếp một bảng lương riêng", cô Thoa nói. "Tằn tiện lắm tôi mới đủ nuôi hai con".

Trong khi đó, áp lực công việc ngày càng lớn. Cô Thoa thường xuyên ở trường 12 tiếng một ngày, bắt đầu nhận trẻ từ 6h30, vừa chăm vừa dạy dỗ. Dù trả trẻ từ 16h30 nhưng hầu như ngày nào cũng phải 18-19h cô mới được về, do phải trông trẻ muộn, tự làm đồ chơi, giáo cụ, soạn giáo án, dọn dẹp phòng. Cô cũng chịu áp lực từ phụ huynh vì trẻ bị "một vết muỗi đốt" cũng phải giải thích.

Nhìn cô ruột đi làm công nhân nhận lương 9-10 triệu đồng theo sản lượng, có tháng tăng ca thêm 3-4 triệu, cô Thoa tự an ủi "mình làm vì lòng yêu trẻ".

"Đến giờ, tôi vẫn không biết bao giờ mong ước lương cao nhất mới thành hiện thực", cô nói.

Lương giáo viên cao nhất là chủ trương đã có từ 29 năm trước nhưng đến nay chưa đi vào thực tế, theo ông Vũ Minh Đức, Cục trưởng Cục Nhà giáo và Cán bộ quản lý giáo dục, Bộ Giáo dục và Đào tạo.

Cụ thể, Nghị quyết Hội nghị BCH Trung ương Đảng khóa VIII năm 1996 đã nêu "Lương giáo viên được xếp cao nhất trong hệ thống thang bậc lương hành chính sự nghiệp và có thêm chế độ phụ cấp tùy theo tính chất công việc, theo vùng do Chính phủ quy định".

Chủ trương này tiếp tục được đề cập tại Nghị quyết 29 năm 2013 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo; sau đó được luật hóa tại điều 23 Luật Nhà giáo, mà Quốc hội thông qua hồi tháng 6. Đến cuối tháng 8, Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị hồi cũng nêu "có chính sách ưu đãi đặc thù, vượt trội cho nhà giáo".

Trong khi đó, thang lương của giáo viên đang thấp hơn hầu hết ngành, nghề khác. Theo ông Đức, chỉ 12% trong số 1,6 triệu nhà giáo được xếp lương theo bậc A1 - A2.1 - A3 (ba bậc lương cao nhất của viên chức), tương đương 5,48 đến 18,7 triệu đồng một tháng. Nhưng gần như 100% viên chức ngành y tế, xây dựng, giao thông vận tải, tư pháp, văn hóa - thể thao, khoa học công nghệ, thông tin truyền thông đang ở ba mức này.

Tính ở thang lương cao nhất là nhóm A3, chỉ 1,17% giáo viên được hưởng (gần 14.000 người), nhưng ngành khác đều có khoảng 10%.

Hiện, hơn 1,05 triệu giáo viên hưởng lương ngân sách, chiếm khoảng một nửa biên chế viên chức cả nước. Ngoài lương theo ngạch, bậc, họ còn được hưởng nhiều loại phụ cấp. Nhìn chung, các loại phụ cấp ưu đãi (30-70%), phụ cấp chức vụ, phụ cấp độc hại... đều tương tự ngành khác. Khác biệt so với ngành Y tế - lĩnh vực cũng được coi là đặc thù, nằm ở phụ cấp thâm niên, sau 5 năm làm việc kể từ ngày vào nghề, giáo viên được hưởng 5%, mỗi năm sau đó cộng thêm 1%. Khoảng nửa triệu cán bộ, nhân viên Y tế không có khoản này.

Đây là điểm gây ra tranh luận. Theo ông Đức, quy định lương nhà giáo được xếp cao nhất trong các ngành sự nghiệp là so với "thang bậc lương", chứ không bao gồm các loại phụ cấp. Ngoài ra, phụ cấp thâm niên không phải riêng có trong ngành giáo dục, mà ngoài lực lượng vũ trang, công chức ngành hải quan, tòa án, kiểm sát, kiểm toán, thanh tra, kiểm lâm... cũng được nhận.

Với các căn cứ này, Bộ Giáo dục và Đào tạo đề xuất nhà giáo được hưởng hệ số lương đặc thù, lần lượt mức 1,25 và 1,15 với giáo viên mầm non và phổ thông. Như vậy, thu nhập của thầy cô tăng khoảng 0,8-3,7 triệu đồng một tháng, còn phổ biến ở mức 1-2 triệu.

Ngoài ra, phụ cấp ưu đãi nghề dự kiến được tăng theo hai giai đoạn từ nay đến 2030 và sau 2031, để giáo viên mầm non, phổ thông được hưởng phụ cấp tối thiểu 70%, cao nhất 100% với thầy cô ở khu vực khó khăn, biên giới, hải đảo, thay vì 35-70% như hiện nay.

Cô Hải, 55 tuổi, giáo viên tiểu học sắp về hưu ở Ninh Bình, cho biết hơn 30 năm trong nghề, chưa bao giờ thấy giáo viên được quan tâm, nhắc tới nhiều như hiện nay. Điều này có ý nghĩa tinh thần rất lớn với cô. Nhưng mặt khác, cô trăn trở vì tất cả mới "dừng ở chủ trương".

Hiện, cô Hải là giáo viên hạng III, bậc 9 với hệ số 4,98, lương hơn 11,6 triệu. Với 35% phụ cấp ưu đãi, hơn 30% thâm niên và 6% phụ cấp vượt khung, cô nhận gần 19 triệu đồng một tháng.

Nữ giáo viên nhìn nhận đây là mức cao so với mặt bằng chung, nhưng là nhờ thâm niên, "cống hiến gần như cả đời" mới được như vậy. Lương tăng cũng do lương cơ sở tăng, chứ nhà giáo không có chính sách riêng hay đặc thù nào.

"Nhà giáo chưa có chính sách riêng về lương như lời hứa 'cao nhất'", cô nhìn nhận. "Điều này rất thiệt thòi cho những giáo viên chưa có phụ cấp thâm niên, hoặc có mà còn thấp".

Cô Ngọc, 28 tuổi, giáo viên tiểu học ở Phú Thọ, ở trường hợp này. Sau 6 năm đi làm, cô là giáo viên hạng III với hệ số 2,67, nhận lương gần 6,3 triệu đồng một tháng. Năm ngoái, cô mới bắt đầu có phụ cấp thâm niên, tất cả được khoảng 8 triệu.

Số tiền này chỉ đủ để cô Ngọc "tự nuôi mình", còn nuôi con gần như phụ thuộc thu nhập của chồng. Cô chạnh lòng khi tốt nghiệp loại giỏi Đại học Sư phạm Hà Nội, nhưng lương thấp hơn 2-4 lần so với bạn bè.

Các giáo viên đều mong muốn các ưu đãi cho nhà giáo sớm được áp dụng, chứ không chỉ "nằm trên giấy".

PGS.TS Nguyễn Chí Thành, trưởng khoa Sư phạm, trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội, nhận định các đề xuất của Bộ Giáo dục và Đào tạo tác động tích cực đến tinh thần, cải thiện đời sống giáo viên, hạn chế tình trạng nghỉ việc đồng thời thu hút người tài.

PGS.TS Đỗ Phú Trần Tình, Viện trưởng Viện Phát triển chính sách, Đại học Quốc gia TP HCM, đồng tình. Ông dẫn lại khảo sát của Viện với 12.500 giáo viên ở Bình Thuận, Tây Ninh, Hậu Giang (cũ) năm ngoái, cho biết gần 76% thầy cô có thu nhập dưới 7,5 triệu đồng một tháng, thấp hơn mức trung bình 7,6 triệu đồng của lao động cả nước.

"Hệ số lương đặc thù là cần thiết để lương giáo viên tiến đến "cao nhất" như quyết tâm mà hệ thống chính trị đặt ra", ông nói.

Đề xuất về hệ số lương đặc thù đang trong giai đoạn lấy ý kiến. Tuần trước, Bộ Nội vụ cho rằng không có căn cứ chính trị, pháp lý và việc này có thể phá vỡ hệ thống tiền lương hiện hành.

Trong khi đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo bảo lưu quan điểm, cho rằng đây là đãi ngộ xứng đáng cho nhà giáo. Lý do là công việc này tạo ra sản phẩm tri thức, lực lượng lao động trình độ cao, đảm đương vai trò "quyết định tương lai của dân tộc" như Nghị quyết 71 đề cập.

Nếu hệ số lương đặc thù không được thông qua, ông Thành đề xuất một số giải pháp để "lương giáo viên cao nhất".

Một là tăng phụ cấp ưu đãi nghề lên 80-100% cho giáo viên mầm non, phổ thông (thay vì tối thiểu 70%), còn mức 120-150% cho giáo viên ở vùng khó khăn.

Hai là giảm 15-20% định mức tiết dạy của giáo viên mỗi cấp, tăng biên chế giáo viên để giảm áp lực công việc, để thầy cô có thời gian nghiên cứu, đổi mới phương pháp giảng dạy.

Ngoài ra, ông Thành gợi ý cải tiến chế độ thi đua khen thưởng với mức tiền tương đương 3-5 tháng lương, ưu tiên xét thăng hạng cho giáo viên giỏi thay vì phụ thuộc thâm niên.

Nói thêm, ông Tình cho rằng cần triển khai rộng rãi cơ chế thu nhập tăng thêm gắn với chất lượng và hiệu quả công việc; cho phép địa phương và trường có nguồn thu hợp pháp để lập quỹ này.

Như ở TP HCM, hiện giáo viên có thể nhận thêm tối đa 1,8 lần mức lương theo ngạch bậc, chức vụ, giúp tổng thu nhập cao nhất lên tới 28,5 triệu đồng một tháng.

Ông cũng đề xuất áp dụng các chính sách phi tiền lương với nhà giáo, như chương trình tín dụng ưu đãi dựa vào thâm niên hoặc cam kết số năm công tác, nhà ở công vụ, nhà ở xã hội cho thầy cô ở vùng khó khăn, hải đảo.

Theo ông Tình, quan trọng nhất là cần có lộ trình cụ thể và nguồn lực đầy đủ để thực hiện đồng bộ các giải pháp, đảm bảo lương giáo viên không chỉ cao nhất trên danh nghĩa mà còn xứng đáng với vai trò của họ.

Cô Thoa thì mong ít nhất được tính hệ số đặc thù như đề xuất của Bộ Giáo dục, để lương tăng thêm gần 2 triệu đồng một tháng. Có vậy, thu nhập ở bậc mầm non "mới bớt chênh lệch" với các cấp học khác.

Ở Hải Phòng, cô Hà Thanh, 43 tuổi, giáo viên THPT cũng mong thu nhập được cải thiện để "vững tay phấn, chuẩn chỉ tay chèo", tin tưởng và phấn khởi tiếp tục nghề nghiệp đã lựa chọn.

"Hệ số đặc thù không chỉ giúp giáo viên chúng tôi tăng thu nhập, mà quan trọng hơn là giúp chúng tôi thấy nghề giáo thực sự được trân trọng, chăm lo", cô bày tỏ.

Thanh Hằng - Tâm Lệ

* Tên giáo viên được thay đổi