Đó là buổi chiều mùa đông rét buốt, khi đóng chuồng gà, kiểm đếm kỹ vẫn không thấy con gà mái chân chì đã đẻ được vài lứa về ổ, mẹ tôi tất tả tìm khắp vườn. Khi biết chắc đã bị mất trộm, xót của, mẹ bỏ cả cơm tối, ra đứng cạnh bờ rào chửi đổng. Cha và chị em tôi khuyên can mãi không được.

Đêm đó, mẹ tôi trằn trọc, gần như không ngủ. Sáng ra, bà lại tiếp tục đứng chửi một chập nữa trước khi gánh mớ rau ra chợ bán.

Điều gì đã khiến người mẹ hiền lành của tôi trở nên ngoa ngoắt khác thường như vậy. Đó là sự uất ức, tiếc của nhưng bất lực khi thấy thành quả được kỳ công chăm sóc, chẳng dám cho chồng con ăn - như con gà, con vịt, hay buồng chuối sắp chín - bỗng bị nẫng mất.

Những năm tháng thiếu thốn đủ bề, nuôi được đàn gà, hay trồng một cây ăn quả ở quê rất khó. Thời tiết miền Trung khắc nghiệt, mùa hè nóng cháy da, mùa đông lạnh thấu xương. Gà thường bị chết hàng loạt vì cúm, còn cây cối đến mùa hè cũng xác xơ bởi nắng nóng.

Hồi đó, với nhiều gia đình nông thôn quê tôi, con gà, con vịt là thực phẩm giá trị, để dành lo giỗ tết, hoặc thết đãi khách quý đến chơi. Ngày thường, chúng tôi chỉ được ăn thịt gà khi con nào đó trong đàn bị nhiễm bệnh (quê tôi gọi là gà rù).

Người nông dân vất vả, tần tảo sớm hôm chăm sóc vườn cây, đàn gà đàn heo là bởi mọi chi phí sinh hoạt của cả gia đình đều từ đó mà ra. Chờ đàn gà đủ lớn, mang ra chợ bán, đóng tiền học cho con. Cả buồng chuối to, vừa chín tới cũng chỉ bớt lại một nải đèo đụt để ăn, còn đâu bán hết hòng đổi lấy bữa cơm có thịt, cá...

Mà mất con gà, hay buồng chuối thì cũng không thể đi báo công an điều tra. Chuyện trộm cắp vặt ở nông thôn xảy ra như cơm bữa. Công an giải quyết không xuể. Có khi chủ nhà biết mười mươi kẻ ăn trộm cũng không làm gì được.

Tôi nhớ lại hình ảnh mẹ mình, với bài chửi kẻ trộm gà thuở trước, khi đọc tin Công an tỉnh Đồng Tháp ra quyết định khởi tố vụ án, khởi tố bị can Lê Hoàng Lợi (34 tuổi, ngụ xã Mỹ Thiện, tỉnh Đồng Tháp) về hành vi ăn trộm hai trái mít trị giá 387 nghìn đồng.

Trộm cắp vặt được hiểu là hành vi lén lút, bí mật chiếm đoạt tài sản của người khác mà có giá trị nhỏ. Khi bị can Lợi bị khởi tố, nhiều người còn tội nghiệp cho kẻ cắp - chỉ vì quả mít chưa đến 400 nghìn đồng mà phải trả cái giá quá đắt. Điều 173 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017) quy định, trộm cắp tài sản trị giá từ hai triệu đồng trở lên mới bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Tuy nhiên, Luật cũng nêu rõ người trộm tài sản dưới hai triệu đồng vẫn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự - nếu từng bị kết án về tội trộm cắp, chưa được xóa án tích mà tiếp tục vi phạm, như trường hợp của Lợi.

Nắm rõ điều này, ta sẽ thấy quyết định khởi tố với kẻ trộm hai quả mít không có gì phải tranh cãi.

Vấn đề là tại sao pháp luật nghiêm minh, hành vi trộm cắp vặt vẫn diễn ra rất phổ biến, từ thành thị đến nông thôn. Tôi cho là vấn đề nằm ở năng lực thực thi pháp luật trong thực tế.

Xử lý nạn trộm cắp vặt là một thách thức lớn. Phần lớn vụ việc có giá trị tài sản nhỏ, chứng cứ mơ hồ, người dân ngại trình báo vì cho rằng "chuyện nhỏ, chẳng đáng". Bộ máy điều tra vốn đã quá tải, khó thể dành nguồn lực truy xét từng con gà, buồng chuối hay quả mít bị mất.

Trong khi đó, ngạn ngữ Pháp có câu: "Ai đã dám ăn cắp một quả trứng thì sẽ dám ăn cắp cả một con bò". Thành ngữ Việt Nam cũng nói "ăn cắp quen tay, ngủ ngày quen mắt". Ít bị tố giác và trừng phạt, nên kẻ cắp vặt ít bị truy cứu, sẽ ngày càng hành động táo bạo hơn.

Chuyện trộm quả mít, hay con gà vì thế sẽ không còn là chuyện nhỏ.

Hơn ba mươi năm trước, mẹ tôi đứng bên bờ rào, chửi kẻ trộm con gà - không chỉ vì giá trị vật chất của con gà, mà còn bởi niềm hy vọng, trông chờ vào con gà bị cướp mất. Hôm nay, khi nghe tin kẻ trộm hai quả mít bị khởi tố, tôi bỗng hiểu rằng pháp luật đang làm điều mà mẹ tôi khi ấy chỉ có thể gửi gắm trong tiếng chửi bất lực. Có thể giá trị vật chất chẳng đáng là bao, nhưng nếu xã hội dễ dãi với cái sai nhỏ, nó sẽ nuôi lớn những cái sai lớn hơn.

Chỉ khi pháp luật được thực thi với các hành vi chiếm đoạt tài sản giá trị nhỏ, chúng ta mới thực sự đi qua thời của "những tiếng chửi bên bờ rào" để bước vào một xã hội biết tôn trọng cả điều đúng lẫn điều thiện.

Phương Thảo