Trong số 136 người bị xét xử về tội Đánh bạc, có cựu Phó Chủ tịch Phú Thọ (cũ), cựu bí thư Thành ủy thành phố Hòa Bình - tỉnh Hòa Bình (cũ), cựu Hiệu phó Đại học Hùng Vương, và một số cán bộ trưởng - phó phòng cấp tỉnh...

Theo cáo trạng, chỉ trong 5 tháng lúc còn đương chức, Phó Chủ tịch Phú Thọ, dưới cái tên nước ngoài "Mr. Michael", đã 95 lần tham gia sát phạt tại sòng bài King Club, "nướng" hơn 7 triệu USD, tương đương hơn 170 tỷ đồng. Lần chơi ít nhất gần 118 triệu đồng, lần nhiều nhất tới 8 tỷ đồng và thua bạc 18 tỷ đồng.

Những cáo buộc này gây sững sờ không chỉ vì độ lớn của khoản tiền, mà bởi một câu hỏi bật ra ngay lập tức: một phó chủ tịch tỉnh lấy đâu ra hàng triệu USD để đánh bạc trong thời gian ngắn như vậy? Tính cả lương, phụ cấp, thưởng và các khoản thu nhập hợp pháp khác, con số ấy cũng rất khó tưởng.

Câu hỏi khó trả lời này lại dẫn tới một nghi vấn khác: liệu đồng tiền có đến từ quyền lực? Trong xã hội, mỗi nghề đều có quy luật sinh lợi riêng. Làm ruộng nếu được mùa - lãi gấp đôi; buôn bán giỏi giang và chịu khó bươn chải - lãi gấp ba. Còn khi quan chức có thể vung ra số tiền gấp 1.000 lần thu nhập bình quân hàng tháng của người lao động cho một lần đánh bạc, người dân có quyền nghi ngờ tính minh bạch về tài sản của họ.

Đây là chuyện con sâu bỏ rầu nồi canh, bởi không phải ai làm quan cũng hành xử bất chính. Dù bộ máy được vận hành bởi những cán bộ liêm chính, tận tụy, chỉ cần một tỷ lệ nhỏ những con bạc ở cấp phó chủ tịch tỉnh, cựu bí thư thành phố, niềm tin xã hội sẽ ít nhiều bị tổn thương. Bởi vấn đề không chỉ là sa ngã cá nhân, mà còn là dấu hiệu về sự thiếu chặt chẽ trong quản lý tài sản và giám sát quyền lực.

Những sự việc như thế không tự nhiên xảy ra, mà nảy sinh từ điều kiện thuận lợi mà các cá nhân này có được: quyền lực lớn, giám sát yếu, và chế tài chưa đủ mạnh. Việt Nam đã có quy định về kê khai tài sản, thu nhập, nhưng ở một số nơi chỉ dừng lại ở mức hình thức.

Một số quốc gia châu Á đã chứng minh: minh bạch tài sản là cốt lõi của liêm chính công quyền. Ở Singapore, Cục Điều tra Tham nhũng (CPIB) có quyền rất mạnh, bao gồm việc được khám xét, tịch thu, điều tra tài sản ngay khi có những dấu hiệu khả nghi ban đầu.

Tại Hàn Quốc, việc công khai tài sản quan chức là bắt buộc. Báo chí, công chúng được quyền tiếp cận dữ liệu này. Một bộ trưởng Tư pháp nước này từng phải từ chức do bê bối gia đình và các khoản đầu tư không minh bạch.

Sự sa chân vào sòng bạc của các quan chức, cán bộ trong đường dây hơn 100 triệu USD này chỉ là phần nổi của tảng băng. Phần chìm là sự tồn tại ở đâu đó những không gian dung túng sự dễ dãi. Một người có vị trí, nếu không bị kiểm soát, sẽ sớm coi quyền lực như tài sản riêng. Càng ít giám sát, càng dễ sinh tâm lý "một mình một cõi". Trong môi trường đó, có thể còn có những "sự im lặng bảo thân" do thiếu cơ chế bảo vệ người tố giác. Đó là lý do khi nhiều vụ án lớn được đưa ra ánh sáng, người dân thường ngạc nhiên: tại sao bao nhiêu năm không ai biết?

Mất mát lớn nhất trong vụ án này có lẽ là sự suy giảm niềm tin vào hiệu quả của quy trình giám sát. Khi niềm tin bị tổn thương, không thể lấy lại bằng lời hứa, mà chỉ bằng hành động thực chất.

Hành động đó là gì? Là công khai hóa tài sản của cán bộ, lãnh đạo. Là thiết lập cơ quan độc lập có quyền xác minh, điều tra tài sản bất thường, tách khỏi hệ thống hành chính địa phương để đảm bảo khách quan. Là bảo vệ người tố cáo và khuyến khích báo chí điều tra, thay vì e dè, né tránh. Và quan trọng nhất: xử lý nghiêm minh, công khai, không có vùng cấm. Chỉ khi ấy, người dân mới thấy công lý không mù quáng, và quyền lực luôn nằm trong khuôn khổ pháp luật.

Trong văn hóa Á Đông, làm quan từng được coi là lý tưởng của người được ăn học. Làm quan để phụng sự, để "đem sức mình giúp dân giúp nước". Ngày nay cũng vậy. Làm quan đúng nghĩa là gánh trách nhiệm, chịu kiểm soát, sống minh bạch. Làm quan để làm giàu và hưởng thụ thú vui bằng nguồn thu bất chính, sớm muộn cũng thành gánh nặng cho dân.

Một nền quản trị tốt không thể chỉ dựa vào lòng tin, mà phải dựa vào thiết chế kiểm soát tài sản và quyền lực, trong đó, cán bộ - công chức bị ràng buộc bởi tính minh bạch và trách nhiệm giải trình.

Lê Thọ Bình