Sau khi về ở, tôi đã ít nhất ba, bốn lần làm hồ sơ kê khai, xin cấp sổ đỏ theo các đợt có chủ trương chung của thành phố. Nhưng đến nay, hơn 20 năm trôi qua, hồ sơ của tôi vẫn "nằm im" đâu đó trong ngăn tủ hành chính.

Thời gian cư trú trong căn hộ, tôi đều đặn kê khai và nộp thuế sử dụng đất phi nông nghiệp hàng năm. Có năm, cán bộ thuế đến tận nhà thu.

Đến năm 2020, tôi bán lại căn hộ, cũng chỉ bằng giấy viết tay vì không thể công chứng khi chưa có sổ đỏ. Tôi đã bàn giao nhà cho người mua, tưởng rằng mọi việc coi như khép lại. Vậy mà đến tháng 10/2025, tôi lại bất ngờ nhận được thông báo nộp thuế sử dụng đất phi nông nghiệp (thông báo lần hai) cho chính căn nhà mình đã bán cách đây 5 năm. Không nộp thì bị phạt, còn nộp thì tôi thấy vô lý.

Tôi tự hỏi: Nếu Nhà nước thừa nhận tôi là người sử dụng đất hợp pháp để thu thuế, thì tại sao lại không thừa nhận để cấp quyền sở hữu? Người dân thực thi nghĩa vụ nhưng không được hưởng quyền.

Trường hợp của tôi không cá biệt. TP HCM và Hà Nội hiện còn hàng chục nghìn hồ sơ vướng mắc chưa được cấp "sổ hồng", chủ yếu là các trường hợp mua bán giấy tay. Tính trên phạm vi cả nước, con số ấy có thể lên đến hàng triệu.

Hàng năm, họ đều có thể nhận thông báo nộp thuế đất phi nông nghiệp, tức nghĩa vụ đã được công nhận. Nhưng khi làm sổ đỏ thì bị trả hồ sơ vì "thiếu căn cứ pháp lý" do các giao dịch trước đây chỉ viết tay, không công chứng.

Cơ quan thuế cho rằng "ai đang ở thì thu", còn cơ quan tài nguyên lại nói "phải chứng minh nguồn gốc hợp pháp mới cấp". Cơ quan nào cũng có lý lẽ riêng, chỉ người dân là bị kẹt giữa hai quy trình hành chính: vẫn phải thực hiện nghĩa vụ tài chính, nhưng không được công nhận quyền hợp pháp với tài sản của mình.

Tôi hiểu việc nộp thuế là nghĩa vụ công dân nên tôi chấp hành nghiêm nhưng vẫn bị ràng buộc. Và như nhiều người khác, tôi nộp đầy đủ, vì nếu không, hậu quả sẽ không chỉ là khoản phạt chậm nộp. Hiện nay, dữ liệu thuế đã được liên thông với nhiều hệ thống hành chính khác. Chỉ cần nợ vài năm thuế đất, người dân có thể bị lưu vết, gặp trở ngại khi làm thủ tục, thậm chí có trường hợp đi nước ngoài, đến sân bay mới biết mình bị hạn chế xuất cảnh vì nợ thuế.

Vì vậy, dù thấy bất hợp lý, nhiều người vẫn cắn răng nộp, bởi không nộp thì sợ bị "chặn" ở những thủ tục khác. Dân chấp hành nghiêm, nhưng hệ thống không đối xử công bằng với sự nghiêm túc đó.

Chính quyền địa phương thường linh hoạt chấp nhận thu thuế với người đang ở thực tế, coi như biện pháp quản lý tạm thời. Nhưng sự linh hoạt ấy vô tình tạo ra một vùng xám pháp lý.

Nhà nước thu tiền như thể người dân là chủ sở hữu, nhưng khi dân xin cấp quyền thì lại không công nhận. Sự thiếu kết nối giữa hai hệ thống - tài nguyên và thuế - khiến hàng trăm nghìn bộ hồ sơ "nằm chờ".

Tôi không nghĩ những người như mình đòi hỏi gì quá đáng. Nếu Nhà nước có đủ căn cứ để gửi thông báo thuế hàng năm, thì cũng có đủ cơ sở để xác định ai đang sử dụng đất ổn định, không tranh chấp, và đó chính là một trong những điều kiện cơ bản để xem xét cấp sổ đỏ. Đã đến lúc phải thừa nhận quyền của người đang gánh nghĩa vụ.

Theo Nghị định 151/2025, người dân nhận chuyển nhượng quyền sử dụng đất bằng giấy tay từ trước ngày 1/8/2024 sẽ được xem xét cấp "sổ hồng" nếu thửa đất trước đó đã có giấy tờ hợp pháp hoặc bên bán trước đó đã có sổ đỏ. Đây là sự hợp thức hóa cần thiết, giúp người dân thoát khỏi cảnh sống "bất hợp pháp" trên chính mảnh đất của mình. Nhưng để luật thực sự đi vào cuộc sống, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan: Tài nguyên - Thuế - Chính quyền cơ sở, nhằm tránh tình trạng "bên thu, bên chối" như hiện nay.

Nộp thuế là nghĩa vụ của công dân, thể hiện sự tuân thủ pháp luật. Nhưng nếu nghĩa vụ đã được ghi nhận, thì quyền cũng cần được bảo đảm tương xứng, nhìn nhận công bằng.

Quá trình thực thi Luật Đất đai 2024 cần đảm bảo xóa bỏ tình trạng thuế thì thu, nhưng sổ đỏ không cấp.

Trần Phú Dũng