Sáng 21/11, thừa ủy quyền Thủ tướng, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng trình Quốc hội dự án Luật Trí tuệ nhân tạo (AI). Dự luật điều chỉnh toàn bộ hoạt động nghiên cứu, phát triển, cung cấp, triển khai và sử dụng AI tại Việt Nam; áp dụng với cả tổ chức, cá nhân nước ngoài nếu sản phẩm AI của họ tạo tác động tại Việt Nam. Các hệ thống dùng riêng cho quốc phòng, an ninh được loại trừ để bảo đảm bí mật nghiệp vụ, song nếu sử dụng cho mục đích dân sự thì vẫn phải tuân thủ quy định chung.

Theo Bộ trưởng, Luật được thiết kế theo hướng luật khung, chỉ quy định những nguyên tắc cốt lõi, tạo không gian linh hoạt cho công nghệ phát triển nhanh, đồng thời bảo đảm không chồng chéo với các luật hiện hành. Luật gồm 8 chương, 36 điều, tập trung vào nguyên tắc, phạm vi điều chỉnh và các chính sách lớn cho phát triển AI.

Nhà nước giữ vai trò chủ đạo trong quản lý và kiến tạo môi trường phát triển; đồng thời thành lập Ủy ban Quốc gia về Trí tuệ nhân tạo để điều phối chiến lược và chính sách; xây dựng Cổng thông tin một cửa và Cơ sở dữ liệu quốc gia về hệ thống AI để phục vụ giám sát, báo cáo và truy xuất thông tin.

Một nội dung quan trọng của dự thảo là cơ chế quản lý theo mức độ rủi ro, phân hệ thống AI thành bốn mức: rủi ro không chấp nhận được, rủi ro cao, rủi ro trung bình và rủi ro thấp. Nhà cung cấp phải tự đánh giá, phân loại trước khi đưa hệ thống vào lưu hành và chịu trách nhiệm về kết quả này. Với các hệ thống rủi ro trung bình và cao, doanh nghiệp phải thông báo cho Bộ Khoa học và Công nghệ qua Cổng thông tin một cửa để theo dõi.

Nhóm rủi ro không chấp nhận được bị cấm hoàn toàn, gồm các hệ thống tạo nội dung giả mạo để lừa dối, thao túng, gây tổn hại nghiêm trọng, hoặc lợi dụng điểm yếu của những nhóm dễ bị tổn thương như trẻ em, người cao tuổi; các hệ thống có nguy cơ đe dọa an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội.

Dự thảo lần đầu đưa ra khung quản lý cho mô hình AI đa dụng, trong đó có mô hình nguồn mở. Các nhà phát triển phải bảo đảm mức độ an toàn, minh bạch cơ bản và đánh giá rủi ro trước khi cung cấp; các tổ chức, cá nhân sử dụng mô hình đa dụng dù phát triển trong hay ngoài nước phải thực hiện đánh giá và gắn cảnh báo phù hợp khi xây dựng sản phẩm, dịch vụ AI.

Về trách nhiệm và chế tài, hệ thống AI rủi ro cao được xác định là "nguồn nguy hiểm cao độ", theo đó nhà cung cấp và bên triển khai phải bồi thường thiệt hại kể cả khi không có lỗi, trừ trường hợp được miễn trừ theo Bộ luật Dân sự. Nếu có nhiều chủ thể tham gia, trách nhiệm được xác định theo mức độ kiểm soát rủi ro và khả năng dự báo của từng bên. Mức phạt hành chính tối đa hai tỷ đồng với tổ chức, một tỷ đồng với cá nhân; với vi phạm nghiêm trọng, mức phạt có thể lên đến 2% doanh thu năm trước liền kề.

Để thúc đẩy phát triển, dự luật đưa ra nhiều chính sách lớn như hỗ trợ nghiên cứu, đào tạo nhân lực chất lượng cao, phát triển hạ tầng dữ liệu và hạ tầng tính toán hiệu năng cao; khuyến khích doanh nghiệp đầu tư, thử nghiệm sản phẩm mới theo cơ chế "sandbox" có kiểm soát. Khung đạo đức quốc gia về AI cũng được ban hành để bảo đảm hệ thống được phát triển và sử dụng an toàn, không thiên lệch, tôn trọng các giá trị nhân văn.

Đại diện cơ quan thẩm tra dự luật, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Nguyễn Thanh Hải đồng tình với định hướng lớn nhưng cho rằng nhiều nội dung cần tiếp tục làm rõ. Theo bà, việc phân loại rủi ro hiện chưa có tiêu chí định tính, định lượng cụ thể; các biện pháp quản lý tương ứng với từng mức rủi ro cũng chưa được thiết kế đầy đủ, dễ khiến doanh nghiệp lúng túng khi thực hiện.

Ủy ban đề nghị bổ sung nguyên tắc bảo đảm chất lượng dữ liệu phục vụ AI, gồm dữ liệu "đúng - đủ - sạch - cập nhật" và cơ chế kết nối, chia sẻ để tránh phân tán; đồng thời quy định rõ yêu cầu về an ninh mạng và bảo vệ hạ tầng AI quốc gia.

Ủy ban cũng lưu ý nhiều vấn đề pháp lý của AI có thể gây tranh chấp phức tạp, như trách nhiệm giữa các chủ thể trong chuỗi giá trị, nhất là với doanh nghiệp nước ngoài cung cấp dịch vụ xuyên biên giới; phân biệt hành vi cố ý, vô ý hoặc lỗi do giới hạn kỹ thuật. Một số lĩnh vực có liên quan mật thiết như quyền tác giả, sử dụng dữ liệu nghiên cứu, hay thử nghiệm các mô hình mới trong đại học, viện nghiên cứu... cũng cần được bổ sung để tránh khoảng trống pháp lý.

Quốc hội sẽ thảo luận dự án Luật Trí tuệ nhân tạo vào ngày 27/11 và dự kiến thông qua ngày 11/12.

Sơn Hà