Hôm nay 20/11, Quốc hội dành trọn ngày thảo luận việc sửa ba luật và một nghị quyết liên quan đến giáo dục, gồm Luật Giáo dục, Giáo dục đại học, Giáo dục nghề nghiệp và nghị quyết triển khai Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục.

VnExpress phỏng vấn Bộ trưởng Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn về những đổi mới được kỳ vọng tạo nền tảng cho giáo dục Việt Nam bứt phá trong giai đoạn tới.

- Trong Nghị quyết 71, Bộ Chính trị yêu cầu chuyển giáo dục sang "thực học, thực chất" với ba trụ cột chuẩn năng lực, chất lượng đội ngũ và môi trường học tập. Bộ trưởng muốn bắt đầu từ đâu để tạo chuyển động rõ trong nhà trường?

- Tôi cho rằng "thực học, thực chất" phải bắt đầu từ những điều cốt lõi nhất của mỗi nhà trường. Đó là chất lượng và tinh thần trung thực trong dạy - học. Chúng tôi kiên quyết nói không với bệnh thành tích, chống mọi kiểu dạy - học hình thức để đưa giáo dục về đúng bản chất. Môi trường học đường phải thấm đẫm sự tôn trọng, nhân ái và trung thực, từ cách thầy lắng nghe trò, trò kính trọng thầy, đến việc nhà trường minh bạch trong đánh giá.

Khi chất lượng thực trở thành giá trị văn hóa, mỗi người sẽ tự thấy xấu hổ khi gian dối, thay vì coi đó là bình thường. Một môi trường đề cao học thật, thi thật chắc chắn tạo chuyển biến. Thầy cô dạy bằng tâm và trách nhiệm, học sinh học để hiểu thật, làm thật, thay vì đối phó.

Đội ngũ nhà giáo phải là lực lượng đi đầu trong thực học. Thầy cô gương mẫu về nhân cách, trung thực, công bằng. Một bài giảng đạo đức không thể thuyết phục nếu người thầy thiếu gương mẫu. Bộ đang tập trung bồi dưỡng để giáo viên đổi mới phương pháp giảng dạy, chuyển sang phát triển năng lực thay vì truyền thụ một chiều. Đồng thời, mỗi thầy cô phải tự học hỏi, trau dồi kỹ năng, sẵn sàng tiếp cận cái mới - từ phương pháp tích cực đến công nghệ và trí tuệ nhân tạo.

Khi người thầy tận tâm và chuyên nghiệp, họ sẽ truyền cảm hứng về học thật, thi thật cho học trò. Nói ngắn gọn, điểm khởi đầu quan trọng nhất là xây dựng môi trường dạy - học trung thực, coi trọng chất lượng thực. Đây là nền tảng để mọi giải pháp phát huy hiệu quả, tạo ra chuyển động tích cực có thể nhìn thấy ngay trong từng lớp học, từng trường học.

- Để thực hiện Nghị quyết 71, Chính phủ vừa trình Thường vụ Quốc hội Chương trình Mục tiêu quốc gia về giáo dục 2026-2032 hướng vào các nút thắt như thiếu giáo viên, phòng học tạm... Bộ trưởng sẽ ưu tiên mũi đầu tư nào để tạo hiệu quả sớm?

- Chương trình Mục tiêu quốc gia 2026-2032 là bước đột phá, huy động nguồn lực lớn nhằm xử lý căn cơ các điểm nghẽn của ngành. Giai đoạn đầu, ưu tiên cao nhất là tập trung nguồn lực cho những nơi khó khăn nhất, nơi còn thiếu thốn cả thầy lẫn trò.

Trước mắt, chúng tôi dồn vốn để xóa phòng học tạm, phòng học mượn ở vùng sâu, vùng đặc biệt khó khăn. Hơn 6.400 phòng học mượn hiện nay là con số rất đáng trăn trở và chúng tôi quyết tâm sớm chấm dứt. Khi trường lớp được kiên cố, học sinh có môi trường học tập ổn định, thầy cô cũng yên tâm bám trường. Hơn nữa, mỗi mái trường dựng lên, mỗi con chữ được gieo xuống cũng là một cách chúng ta giữ nước từ gốc.

Bài toán thiếu giáo viên sẽ được ưu tiên với nhiều giải pháp đồng bộ. Chính phủ đã phê duyệt gần 66.000 biên chế mới giai đoạn 2022-2026 và chúng tôi yêu cầu địa phương phải tuyển đủ, nhất là các môn thiếu trầm trọng như ngoại ngữ, tin học, âm nhạc, mỹ thuật. Bộ cũng phối hợp các trường sư phạm để đào tạo theo nhu cầu, bảo đảm nguồn cung giáo viên chất lượng.

Tuy nhiên, tuyển được người rồi phải giữ được người, nên câu chuyện đãi ngộ và môi trường làm việc phải đi kèm. Tóm lại, trọng tâm đầu tư giai đoạn đầu là vá những lỗ hổng lớn nhất. Nơi nào thiếu phòng học phải có trường mới, nơi nào thiếu thầy phải có người đứng lớp. Khi làm được, hiệu quả sẽ thấy ngay là sĩ số hợp lý hơn, học sinh không còn phải học ca 3, các em ở vùng khó có điều kiện học tập gần bằng vùng xuôi.

- Song song nguồn lực, việc hoàn thiện thể chế là yêu cầu then chốt. Ngành đang sửa đổi Luật Giáo dục và chuẩn bị một bộ sách giáo khoa dùng chung do Nhà nước biên soạn. Bộ trưởng kỳ vọng bộ luật sửa đổi và bộ sách chung này sẽ tạo ra thay đổi chiều sâu nào trong chất lượng dạy và học?

- Muốn đổi mới bền vững, giáo dục phải có hành lang pháp lý vững chắc và công cụ thể chế phù hợp. Việc sửa đổi một số điều của Luật Giáo dục lần này nhằm thể chế hóa chủ trương của Đảng trong giai đoạn mới, kỳ vọng tạo chuyển biến rõ rệt về chất lượng. Luật mở rộng phổ cập và nâng mức bắt buộc lên bậc THCS, đồng thời phổ cập mầm non cho trẻ 3-5 tuổi. Điều này thể hiện cam kết mọi trẻ em đều được học hết cấp 2, được chăm lo giáo dục từ tuổi mẫu giáo, qua đó nâng mặt bằng dân trí và chất lượng nguồn nhân lực lâu dài.

Dự luật cũng bổ sung nhiều nội dung mới như ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong giáo dục, tạo nền tảng pháp lý cho dạy - học thời đại số và khuyến khích các cơ sở đào tạo áp dụng công nghệ, phương pháp hiện đại. Ở góc độ quản lý, dự thảo bỏ quy định bắt buộc về Hội đồng trường tại các cơ sở giáo dục công lập nhằm tinh gọn bộ máy, giúp trường học vận hành thông thoáng, tập trung cho chất lượng dạy và học.

Về sách giáo khoa, luật sửa đổi quy định sử dụng một bộ sách chung trên toàn quốc để bảo đảm sự thống nhất. Tuy vậy, giáo viên vẫn được khuyến khích linh hoạt trong cách dạy và phương pháp truyền đạt để phù hợp từng nhóm học sinh.

Tất cả những điều chỉnh đó, tuy nghe có vẻ vĩ mô, nhưng đều hướng đến mục tiêu cuối cùng là giúp trường học vận hành thông thoáng hơn, tập trung vào nâng cao chất lượng dạy và học.

- Không chỉ miền núi mà cả đô thị lớn vẫn thiếu phòng học, quá tải. Bộ trưởng định hình thế nào về chiến lược hạ tầng giáo dục đồng bộ trên toàn quốc?

- Bài toán hạ tầng giáo dục cần lời giải hệ thống. Quan điểm của tôi là phải xây dựng mạng lưới trường lớp đồng bộ trên toàn quốc, để trẻ em ở đâu cũng được học trong điều kiện cơ bản bảo đảm.

Chúng tôi sẽ tham mưu xây dựng chuẩn quốc gia về trường lớp, như tỷ lệ phòng học theo dân số nhằm tránh tình trạng đô thị hóa nhanh nhưng không có thêm trường. Với đô thị lớn, trọng tâm là tăng trường lớp theo kịp dân số và dành quỹ đất cho giáo dục trong quy hoạch. Hà Nội năm nay xây mới 43 trường học là một bước giảm áp lực đáng kể.

Với vùng nông thôn và miền núi, ưu tiên là kiên cố hóa và hiện đại hóa trường lớp, không chỉ phòng học mà còn phòng chuyên môn, thư viện, nhà vệ sinh, khu thể chất. Chương trình mục tiêu quốc gia sẽ ưu tiên vốn cho các địa bàn khó khăn để thu hẹp khoảng cách vùng miền.

Bên cạnh đó, hạ tầng cho nhà giáo - như nhà công vụ - cũng rất quan trọng để thầy cô yên tâm "cắm bản". Đồng thời, toàn ngành đẩy mạnh hạ tầng công nghệ thông tin, phấn đấu đến 2030 tất cả các trường đều có Internet tốc độ cao và thiết bị học tập số.

Một hệ thống hạ tầng đồng bộ - hiện đại - công bằng là điều kiện để nâng chất lượng giáo dục và bảo đảm không học sinh nào bị bỏ lại phía sau.

- Trong bối cảnh cải cách tiền lương và sửa đổi Luật Giáo dục, Bộ trưởng nhiều lần nhấn mạnh quan điểm "giáo viên xứng đáng được hưởng chế độ tốt hơn chứ không đi xin trợ cấp". Ông nói gì về điều này?

- Tôi luôn tâm niệm người thầy phải được đãi ngộ đúng với công sức và sứ mệnh của mình chứ không phải nhận các chế độ như một sự ban ơn hay trợ cấp. Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị cũng khẳng định cần có chính sách ưu đãi đặc thù, vượt trội cho đội ngũ nhà giáo. Trong cải cách tiền lương sắp tới, điều quan trọng nhất là thực hiện đúng chủ trương "lương nhà giáo được xếp cao nhất trong hệ thống thang bảng lương hành chính sự nghiệp".

Bộ Giáo dục và Đào tạo đã trình Chính phủ dự thảo nghị định về tiền lương mới. Theo đó, toàn bộ giáo viên sẽ được hưởng thêm hệ số lương đặc thù: giáo viên mầm non dự kiến tăng 25% lương hiện tại, giáo viên phổ thông và giảng viên tăng 15%. Đây không phải ưu ái vô cớ mà là sự đãi ngộ xứng đáng cho những hy sinh thầm lặng của thầy cô. Các khoản phụ cấp hiện hành vẫn được giữ nguyên, giúp thu nhập giáo viên tăng thực chất và đời sống được cải thiện rõ rệt.

Tuy nhiên, đãi ngộ người thầy không chỉ nằm ở lương và phụ cấp. Chúng tôi triển khai đồng bộ nhiều chính sách để tạo sự yên tâm và động lực cho đội ngũ. Lần đầu tiên, ngành có Luật Nhà giáo - đạo luật quy định đầy đủ vị trí pháp lý, quyền, nghĩa vụ và các chính sách bảo vệ danh dự, địa vị xã hội của thầy cô. Bộ đã hoàn thiện các nghị định, thông tư hướng dẫn thi hành luật, bảo đảm từ 1/1/2026 chính sách sẽ đi vào cuộc sống.

Chúng tôi cũng đổi mới quy trình tuyển dụng, chú trọng kiểm tra năng lực sư phạm thực tế để chọn đúng người có tâm, có tài. Bên cạnh đó là các chính sách hỗ trợ thiết thực như bồi dưỡng nâng cao trình độ, chăm sóc sức khỏe định kỳ, bố trí nhà công vụ hoặc hỗ trợ thuê nhà cho giáo viên vùng khó, cùng cơ chế thu hút người giỏi vào các lĩnh vực khó tuyển.

Tôi cho rằng tất cả nỗ lực này cộng với một môi trường làm việc dân chủ và tôn trọng chính là lời cam kết mạnh mẽ nhất với đội ngũ, để các thầy cô được an tâm làm nghề, được tiếp thêm động lực để cống hiến. Tôi mong mỗi giáo viên cảm nhận rõ sự trân trọng của xã hội và nghề dạy học sẽ lấy lại vị thế cao quý cả trong đãi ngộ lẫn trong đời sống tinh thần, không còn cảnh người thầy phải lo toan cơm áo hay tủi thân trên hành trình trồng người.

- Khi các cấu phần từ thể chế, chương trình, sách giáo khoa, hạ tầng đồng bộ đến chính sách cho đội ngũ cùng được triển khai, Bộ trưởng hình dung thay đổi rõ nhất đối với học sinh Việt Nam trong 5-10 năm tới là gì?

- Mục tiêu cuối cùng của mọi đổi mới là người học. Trong 5-10 năm tới, học sinh Việt Nam sẽ được hưởng một nền giáo dục khác hẳn về chất. Các em sẽ không còn học trong phòng tạm hay lớp 50-60 học sinh vì chúng ta đang phấn đấu đủ trường, đủ lớp cho học hai buổi một ngày. Trẻ vùng cao có trường lớp kiên cố, có sách và thiết bị không thua gì học sinh thành phố. Ở đô thị, sĩ số hợp lý hơn, thầy cô có thời gian quan tâm từng em.

Chương trình phổ thông mới sẽ đi vào ổn định, giúp học nhẹ nhàng mà hiệu quả hơn. Sách giáo khoa do Nhà nước biên soạn, cấp miễn phí, giúp em nào cũng có học liệu chuẩn. Học sinh có nhiều kỹ năng hơn, được trải nghiệm nhiều hơn, ít học vẹt - học dồn như trước.

Ứng dụng công nghệ và AI sẽ làm thay đổi cách học, cá nhân hóa hơn, linh hoạt hơn; học sinh vùng sâu có thể học với giáo viên giỏi ở xa, học sinh thành phố có thể kết nối quốc tế.

Điều thay đổi rõ nhất sẽ là một thế hệ học sinh tự tin hơn, toàn diện hơn và hạnh phúc hơn. Triết lý lấy người học làm trung tâm sẽ thấm vào mọi nhà trường. Khi thầy cô được tiếp thêm động lực, họ sẽ truyền cảm hứng để mỗi ngày đến trường thực sự là một ngày vui.

Tôi tin những gì chúng ta đang làm hôm nay, từ thể chế, chương trình đến hạ tầng và đội ngũ, sẽ tạo nền tảng cho một thế hệ công dân mới có trí tuệ, nhân ái, bản lĩnh và sẵn sàng vươn ra thế giới.

Lan Hạ