Xe cà phê của An đặt trước một ngân hàng trên đường Nguyễn Ái Quốc. Từ 6h khách bắt đầu ghé mua ngày một đông, chủ yếu là sinh viên và nhân viên văn phòng. Trong gần hai tiếng, cô gái 25 tuổi tay liên tục pha chế, trong khi mắt liếc đồng hồ. Đúng 7h45, An dọn hàng, cất đồ và chạy xe đến nơi làm việc, kịp chấm công đúng giờ.

"Lối sống này rèn cho tôi tính kỷ luật", cô nói.

Tốt nghiệp ngành dược, An hiện làm nhân viên phòng mua hàng cho một công ty quản lý chuỗi phòng khám tại Bà Rịa - Vũng Tàu, và Đồng Nai. Ngoài giờ hành chính, từ thứ 2 đến thứ 7, cô hóa thân thành bà chủ quán cà phê vỉa hè.

Quyết định khởi nghiệp đến với An vào cuối năm ngoái, khi cô nhận thấy bản thân trì trệ, hay dậy muộn và thu nhập không đủ trang trải học phí thạc sĩ. Cô chọn mô hình xe cà phê mang đi vì vốn ít, rủi ro thấp. Tháng 11/2024, cô bắt đầu đẩy xe ra vỉa hè, bán cà phê từ 15.000 đến 42.000 đồng mỗi ly và chỉ bán trong hai giờ mỗi sáng.

Những ngày đầu, An bị ngợp khi phải thay đổi hoàn toàn nhịp sinh học. Cô phải ngủ sớm, dậy từ tờ mờ sáng để chuẩn bị quầy, vừa bán hàng vừa tranh thủ làm nội dung quảng bá trên mạng xã hội.

"Mỗi phút buổi sáng đều được tận dụng tối đa", An chia sẻ. Sự vất vả đổi lại bằng khoản thu nhập 4-5 triệu đồng mỗi tháng, giúp cô chủ động tài chính và không còn phải xin gia hạn học phí.

Vũ An là điển hình cho trào lưu "sáng vỉa hè, trưa công sở" đang nở rộ trong giới trẻ. Theo báo cáo của Anphabe về xu hướng lao động Gen Z, hơn 60% người trẻ Việt đang tìm kiếm hoặc tham gia các công việc tay trái (side hustle) để cải thiện tài chính.

Lý giải xu hướng này, TS Ngô Minh Hải, Phó Hiệu trưởng Đại học Kinh tế – Tài chính TP HCM, cho rằng nguyên nhân chính đến từ áp lực tài chính và văn hóa kiếm tiền linh hoạt ngày càng quen thuộc với người trẻ. Khảo sát 65.000 người đi làm năm ngoái cho thấy 74% nhận định thu nhập chính không đủ sống. Bán hàng buổi sáng trở thành nguồn thu linh hoạt và thực tế.

Bên cạnh đó là tinh thần khởi nghiệp sớm. Người trẻ tận dụng thời gian trống để thử nghiệm mô hình kinh doanh nhỏ, rèn kỹ năng vận hành và quan sát nhu cầu thị trường, qua đó mở rộng cơ hội kinh tế ngoài công việc chính.

Sự lựa chọn công việc tay trái cũng mang tính chiến lược về mặt tâm lý. Nhân sự khối văn phòng thường tránh làm thêm công việc tương tự nghề chính mà chuyển sang lao động chân tay để giảm áp lực. Công việc hằng ngày vốn đòi hỏi tư duy và xử lý thông tin liên tục, trong khi các hoạt động như pha cà phê hay sắp xếp hàng hóa tạo sự thay đổi môi trường, giúp cơ thể vận động và tinh thần giải tỏa căng thẳng.

Ông Hải nhận định việc chạy "hai ca" vừa mang lại cơ hội vừa tạo áp lực. Hoạt động này cải thiện thu nhập, giúp họ đối phó chi phí sinh hoạt cao và tăng khả năng tự chủ tài chính. Hạn chế lớn là sức khỏe và thời gian. Dậy sớm để kinh doanh rồi làm việc toàn thời gian dẫn đến thiếu ngủ mạn tính và kiệt sức, ảnh hưởng hiệu suất công việc chính và giảm thời gian nghỉ ngơi, học tập và phát triển cá nhân.

"Nếu không cân bằng, lợi ích tài chính có thể đi kèm rủi ro sức khỏe và ảnh hưởng sự nghiệp dài hạn", chuyên gia nhận định.

Hà Huỳnh, 27 tuổi, ở Vĩnh Long hiểu bài học này hơn ai hết. Anh là một cố vấn dịch vụ ôtô, đã duy trì quầy cà phê tại khu công nghiệp Hòa Phú suốt ba năm nay.

"Có hôm bán xong, tôi đến công ty lúc 7h30 trong tình trạng tay chân mỏi nhừ", Huỳnh kể. Mỗi ca bán hàng buổi sáng của anh chỉ diễn ra trong khoảng một tiếng nhưng phải mất cả buổi tối để sơ chế món tươi như kem muối, sắp xếp nguyên liệu và dụng cụ để 6h sáng hôm sau, chỉ việc mang xe ra điểm bán.

Khi khách gần hết, anh vội vã tới công ty trong tình trạng cơ thể rã rời, nhưng vẫn phải tập trung cho công việc văn phòng. Sau nửa năm, có bố phụ dọn quầy, gánh nặng mới được giải tỏa.

Để duy trì bền vững, ông Hải khuyên người trẻ nên xác định rõ khung giờ làm việc, đảm bảo ngủ đủ 6-7 tiếng mỗi ngày. Khi đã có vốn và kinh nghiệm, nên hướng tới thuê nhân sự hoặc tự động hóa quy trình để biến công việc phụ thành tài sản sinh lời thay vì mãi bán sức lao động.

"Làm thêm không chỉ là kiếm tiền mà là học cách làm việc thông minh và giữ cân bằng giữa thu nhập và sức khỏe", ông nói.

Ngọc Ngân