Bình minh vừa lên trên đường mòn dãy Pir Panjal khi Fatima Deader cảm nhận cơn đau đầu tiên. Cô và gia đình gần đến điểm giữa hành trình từ Rajouri ở Jammu tới đồng cỏ của Kashmir.

Sương mù phủ kín rừng, mặt đất trơn trượt tại nơi đoàn khoảng 70 người chăn thả dừng cắm trại đêm trước. Còn một tuần mới đến ngày dự sinh, Deader cưỡi ngựa và nghĩ sự khó chịu là do mệt cho đến khi cơn đau dữ dội ập đến.

"Không có phòng khám, không y tá, không bác sĩ", Deader, 23 tuổi, nói. Khi ấy, cô chỉ có mẹ và bà đỡ Saira Begum hỗ trợ trong chiếc lều ẩm. Vài giờ sau sinh, Deader vẫn yếu và chảy máu nên phải tiếp tục cưỡi ngựa, mang theo em bé sơ sinh địu bên mình và đi cùng đoàn băng qua khu rừng có hổ và gấu.

Đèo Pir Panjal cao 3.500 m, còn gọi là Peer Ki Gali, nối Jammu với thung lũng Kashmir qua tuyến đường Mughal cổ. Mỗi năm khi tuyết tan, gần một triệu người du mục Gujjar và Bakarwal di chuyển cùng dê, cừu và ngựa trong hành trình kéo dài nhiều tháng.

Trong mùa di cư, phụ nữ mang thai vẫn phải mang vác nặng và nghỉ trong lều dựng trên nền đất ẩm. Trẻ sơ sinh thường được sinh dưới tán cây, bên bờ sông hoặc trong lán rừng.

Một số phụ nữ sinh con sau nhiều ngày thiếu ăn. Những người đến được bệnh viện thường trong tình trạng kiệt sức, thiếu máu hoặc nhiễm trùng.

Fozia Choudhary sinh con năm 2016, khi vừa tròn 16 tuổi. Cô kết hôn với anh họ ở tuổi 14. Cô thường ăn một cốc sữa và một chiếc bánh roti mỗi ngày. Khi chuyển dạ, Choudhary rơi vào tình trạng yếu nguy kịch.

Cô là một trong số ít người may mắn đến được bệnh viện, nhưng các bác sĩ vẫn sốc trước tình trạng sức khỏe của cô. Cô cần truyền bốn chai máu trước khi có thể sinh an toàn, và quá trình hồi phục diễn ra chậm, kèm theo đau đớn.

Sự sống còn của những phụ nữ như Choudhary phụ thuộc vào các bà đỡ truyền thống. Saira Begum, 63 tuổi, đã giúp hàng chục em bé chào đời dọc các tuyến đường núi. Bà cho biết đôi khi mất máu quá nhiều, các bà đỡ không thể cứu được người mẹ.

Begum nhớ lại trường hợp một phụ nữ tên Gulnaz năm 2021. Khi đó họ ở Doodhpathri, bệnh viện gần nhất cách 10 km, trong khi thức ăn và nước uống đã cạn. Gulnaz mang thai 8 tháng, mắc bệnh gan và đã chết trước khi nhóm bà đỡ kịp can thiệp.

"Chúng tôi chỉ có kiến thức truyền lại, không thuốc men, không bác sĩ", bà nói.

Năm 2022, chính phủ ước tính cứ 100.000 ca sinh ở Jammu và Kashmir có 46 phụ nữ tử vong liên quan đến thai nghén, thấp hơn mức trung bình toàn quốc của Ấn Độ (khoảng 103 ca) và mức trung bình toàn cầu (224 ca, theo dữ liệu năm 2020).

Tuy nhiên, con số này không tính hầu hết phụ nữ du mục, vì vậy nguy cơ thực tế với họ cao hơn nhiều.

Tiến sĩ Mushtaq Wani, nhà nghiên cứu y tế công cộng tại Srinagar làm việc với cộng đồng du mục, cho biết các số liệu tỷ lệ tử vong mẹ (MMR) của bang chỉ dựa trên ca sinh tại bệnh viện. Phụ nữ trên tuyến di cư hiếm khi đến phòng khám kịp thời, vì vậy nhiều ca tử vong có thể phòng ngừa không được ghi nhận.

Chính trị gia địa phương Kashmir kiêm bác sĩ Yasin Rather cho biết trong nhiều thập kỷ, các chính quyền liên tiếp hứa cung cấp chăm sóc y tế di động cho phụ nữ Gujjar và Bakarwal, nhưng hỗ trợ này chưa bao giờ được thực hiện.

Một quan chức y tế cấp cao chính phủ Jammu và Kashmir, giấu tên, thừa nhận nhân sự, kinh phí và địa hình khó khăn khiến việc hỗ trợ y tế gặp nhiều trở ngại.

Các bác sĩ tại bệnh viện quận xác nhận thực trạng này. Một bác sĩ ở Baramulla cho biết nhiều phụ nữ đến sau khi đi bộ hoặc cưỡi ngựa 10–15 km trong lúc chuyển dạ. Khi họ đến bệnh viện, thường đã quá muộn để ngăn biến chứng hoặc cứu sống người mẹ. Thiếu máu nặng, nhiễm trùng và chuyển dạ tắc nghẽn là tình trạng phổ biến.

Khó khăn về chăm sóc y tế càng trầm trọng hơn bởi nghèo đói, hôn nhân sớm và suy dinh dưỡng. Nhiều phụ nữ, đặc biệt là các cô gái kết hôn trẻ, mang thai khi cơ thể chưa phát triển đầy đủ và thiếu dinh dưỡng, làm tăng nguy cơ biến chứng cho mẹ và trẻ sơ sinh.

Trở lại trong rừng, Begum gấp khăn sau khi giúp một phụ nữ trẻ khác sinh con. "Trong rừng sâu, bạn còn gì ngoài đôi tay của một bà già?", Begum nói.

Còn sản phụ Fatima đung đưa đứa con sơ sinh bên ánh lửa và chia sẻ cảm xúc tương tự. "Chúng tôi may mắn sống sót, nhưng mỗi năm vẫn có một phụ nữ không được may mắn như vậy", cô nói.

Ngọc Ngân (Theo Guardian)