Chị lặng người đi một lát rồi buột miệng: tụi cướp chừ răng mà ác nhơn, ác đức dữ rứa.

Giọng nói với âm ngữ đặc sệt miền Trung của chị Tám làm tôi nhớ đến ngoại tôi. Lúc còn học tiểu học, tôi thường được má dẫn về quê ngoại chơi trong những ngày hè. Bọn trẻ trong xóm thỉnh thoảng lại giật đồ chơi của tôi rồi chạy biến. Có lần, vừa bị mất đồ, vừa đứng không vững trên đôi nạng, tôi bị té nhào. Ngoại biết được, đi tìm cho ra thằng nhóc đã giật đồ, la lớn: răng mi ác nhơn rứa, không thấy hắn bị què à...

Bị té đau, tôi thấy sợ và hoang mang. Với sự có mặt của ngoại sau đó, tôi có được cảm giác an toàn và bình tâm trở lại.

Câu chuyện nhỏ của tôi chỉ là ký ức về sự nghịch ngợm của những đứa trẻ con cùng lứa, còn ăn chưa no, lo chưa tới, nào đã biết suy nghĩ gì về cách sống đâu. Ngoại tôi bức xúc nhất thời lúc ấy chỉ vì thương đứa cháu tật nguyền bị té đau. Chuyện xong rồi, ngoại cũng quên, chả trách hay để bụng gì thêm về hành vi của lũ nhóc trong xóm.

Cái chết của người phụ nữ có số phận không may sau khi bị cướp mất điện thoại không chỉ là nỗi đau riêng của người mẹ trong gia đình, mà còn trở thành nỗi ám ảnh và bức xúc của cộng đồng. Vụ việc làm bùng lên sự phẫn nộ dữ dội đối với hành vi bất nhẫn, không còn lương tâm của cặp tình nhân. Không chỉ là hành vi "đói ăn vụng, túng làm liều" vi phạm pháp luật, sâu xa hơn, đây là dấu hiệu cảnh báo về một lối sống vô đạo đức, mất hẳn tình người đang hiện diện quanh quẩn trong xã hội hiện tại.

Nhiều người có sức khỏe bình thường có thể không hiểu vì sao chỉ vì bị cướp đi một chiếc điện thoại mà người phụ nữ khuyết tật ấy phải tìm đến cái chết. Những người bị khuyết tật như chị thường có cuộc sống hướng nội, khép kín, phần nhiều cô độc. Trong đời sống của họ, một con vật bé nhỏ như con chó, con mèo, hay một đồ vật bình thường quen thuộc và gần gũi mỗi ngày cũng đủ trở thành người bạn, thân thương và quý giá.

Với chị, có thể chiếc điện thoại là cầu nối quan trọng để giao tiếp với thế giới bên ngoài mỗi ngày. Bị cướp trong tình huống chỉ có một mình, không được ai bảo vệ là cú sốc tâm lý quá lớn, vượt quá sức chịu đựng của người phụ nữ yếu ớt về cả thể chất và tinh thần.

Và cũng không phải lần đầu, bọn cướp nơi này nơi kia từng giật tiền của những người già, người khiếm thị, người khuyết thiếu chân tay... phải kiếm ăn bằng từng tờ vé số mỗi ngày. Vậy là kẻ lành lặn, trẻ khỏe, đủ chân tay mắt mũi cướp ngang sự sống của những người cố gắng lao động chân chính bằng nghị lực, bất chấp sự khuyết thiếu của bản thân.

Với những vụ việc tiêu cực như thế còn diễn ra, cuộc sống ngày nay vẫn có bao điều bất an cho nhóm yếu thế trong xã hội. Nỗ lực xây dựng một môi trường sống văn minh và nhân ái của cộng đồng bị thách thức bởi những hành vi bạo lực, cách sống lạnh lùng, thiếu tình thương, bất tuân luật pháp và chuẩn mực trong cư xử.

Các yếu tố đo lường sự phát triển của một quốc gia đâu chỉ thể hiện qua các chỉ số thu nhập bình quân trên mỗi đầu người (GDP) hay tốc độ hình thành nhanh chóng của những khu đô thị. Mục tiêu xây dựng đời sống nhân văn, tôn trọng sự bình đẳng và đảm bảo an toàn cho những người kém may mắn, không có khả năng tự vệ cần được xem trọng, bên cạnh các yêu cầu phát triển kinh tế, khoa học và kỹ thuật.

Một số quốc gia tiên tiến như Na Uy, Thụy Điển, Đan Mạch, Ireland hay Phần Lan ở châu Âu, Nhật Bản, Singapore ở châu Á đã chứng minh rằng sự phát triển bền vững của nền kinh tế không thể tách rời các chính sách nhân văn bảo vệ sự an toàn cho người yếu thế. Các quốc gia điển hình này đã xây dựng thành công hệ thống phúc lợi toàn diện từ y tế, giáo dục đến an sinh để đảm bảo người già, người khuyết tật và trẻ em hay bất kỳ một ai khác trong xã hội đều được che chở, bảo vệ.

Ngoài ra, nhiều quốc gia áp dụng hình thức tăng nặng hình phạt với tội phạm nhắm vào người yếu thế, bởi đây không chỉ là hành vi xâm hại cá nhân mà còn là sự đe dọa đến các giá trị nhân đạo của toàn xã hội. Người khuyết tật, người già, trẻ em hay người không có khả năng tự vệ vốn đã chịu nhiều thiệt thòi; nếu bị tấn công, họ khó chống đỡ, ít cơ hội tự bảo vệ và dễ chịu tổn thương tâm lý lâu dài. Vì vậy, pháp luật coi việc lợi dụng sự yếu thế để gây hại là hành vi đặc biệt nguy hiểm, cần trừng trị nghiêm khắc để răn đe, đồng thời gửi thông điệp về sự bảo hộ của nhà nước với nhóm dân cư dễ bị tổn thương.

Mức phạt tăng thêm được quy định khác nhau tùy quốc gia, nhưng đều thể hiện tính nghiêm khắc. Tại Mỹ, nhiều bang cộng thêm từ vài năm đến hàng chục năm tù khi nạn nhân là "vulnerable victim" (nạn nhân dễ bị tổn thương) hoặc bị coi là "hate crime" (tội phạm do thù ghét, định kiến) dựa trên khuyết tật. Ở Đức và Pháp, tội bạo lực hay lừa đảo đối với "personne vulnérable" cũng bị nâng khung, có thể gấp rưỡi so với mức chuẩn.

Những quy định này thể hiện rõ quan điểm: bảo vệ người yếu thế là thước đo nhân văn và là rào chắn trước sự gia tăng tội ác.

Việt Nam cũng có nhiều nỗ lực trong việc xây dựng những chính sách phúc lợi cùng các chương trình an sinh, an toàn cho người yếu thế. Sự tiến bộ về nhận thức và hành vi ứng xử các mối quan hệ với nhóm người cần được quan tâm này đã được ghi nhận.

Điều 52 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017) cũng nêu rõ tình tiết "phạm tội đối với người dưới 16 tuổi, phụ nữ có thai, người già yếu, người khuyết tật nặng hoặc khuyết tật đặc biệt nặng, người không có khả năng tự vệ, người lệ thuộc mình về mặt vật chất, tinh thần, công tác hoặc các mặt khác" là tình tiết tăng nặng, cho phép tòa áp dụng mức cao nhất của khung hoặc chuyển sang khung nặng hơn.

Cản trở chủ yếu là sự thiếu ý thức về đạo đức, thiếu tôn trọng và tuân thủ triệt để luật pháp cùng những nguyên tắc sống cơ bản. Để cải thiện cuộc sống của người yếu thế là cả một chặng đường dài, cần sự trừng trị nghiêm khắc với cái ác đi kèm các chính sách phúc lợi, an sinh.

Biết nuôi dưỡng và duy trì sự tử tế, khắc chế được cái ác, nghĩ về sự an toàn cho người khác, chắc chắn xã hội sẽ bớt dần bi kịch.

Hà Đức Trí