Hành trình 20 năm Ngày Di sản Việt Nam

Từ sắc lệnh đầu tiên đến ngày hội toàn dân

Nhận thức tầm quan trọng của di sản văn hóa, từ những ngày đầu của Nhà nước Việt Nam độc lập, Đảng và Nhà nước đã có những chỉ đạo mang tính hệ thống. Ngay sau Cách mạng Tháng Tám 1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh số 65/SL "Ấn định nhiệm vụ của Đông Phương Bác cổ Học viện" đã đặt nền móng cho hệ thống pháp luật và chính sách bảo vệ di sản văn hóa dân tộc sau này.

Di sản “Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái Việt Nam” (trong đó, có Nghi lễ Then của người Tày Cao Bằng) đã được UNESCO ghi danh vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Trong những năm qua, công tác pháp lý về di sản văn hóa tiếp tục được củng cố, hoàn thiện: Năm 2001, Luật Di sản Văn hóa ra đời, là căn cứ pháp lý để tăng cường hiệu lực quản lý Nhà nước về bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa nhằm nâng cao đời sống tinh thần của Nhân dân, góp phần phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Đến ngày 23/11/2024, Kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XV thông qua Luật Di sản văn hóa (sửa đổi). Luật có hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2025, đánh dấu bước tiến quan trọng khi lần đầu tiên đưa vào các khái niệm, như: nghệ nhân di sản văn hóa phi vật thể, đưa ra trách nhiệm và quyền lợi của cộng đồng, tổ chức, cá nhân tham gia bảo vệ, phát huy di sản... Đây là bước đi quan trọng nhằm bảo đảm rằng các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể không chỉ được bảo tồn mà còn được tiếp tục phát triển, khai thác bền vững.

Việt Nam là quốc gia có bề dày lịch sử, văn hóa hàng nghìn năm với hệ thống di sản văn hóa vật thể và phi vật thể vô cùng đa dạng, độc đáo, giàu giá trị. Theo thống kê, cả nước hiện có hơn 10.000 di tích đã được xếp hạng, trong đó, có trên 3.600 di tích quốc gia và khoảng 130 di tích quốc gia đặc biệt, trải rộng khắp các vùng miền. Song song với đó, hệ thống di sản văn hóa phi vật thể cũng được xác lập một cách bài bản; đến nay đã có hơn 7.000 di sản phi vật thể được kiểm kê và trên 500 di sản được đưa vào Danh mục Di sản Văn hóa Phi vật thể quốc gia.

Trên phạm vi quốc tế, Việt Nam đã được UNESCO ghi danh 9 di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới, 16 di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại và 11 di sản tư liệu thuộc Chương trình Ký ức Thế giới. Bên cạnh hệ thống di tích và di sản, mạng lưới bảo tàng cả nước với gần 200 bảo tàng công lập và ngoài công lập, lưu giữ hơn 4 triệu hiện vật, đã trở thành thiết chế quan trọng trong việc bảo tồn và giáo dục di sản. Đây là nguồn tư liệu quý giá phục vụ nghiên cứu lịch sử - văn hóa.

Không chỉ dừng lại ở vai trò lưu giữ ký ức, di sản văn hóa còn tạo nên nền tảng tinh thần vững chắc cho cộng đồng, nuôi dưỡng tình yêu quê hương, sự gắn kết giữa các thế hệ và niềm tự hào dân tộc. Đồng thời, di sản đã trở thành nguồn lực quan trọng cho du lịch. Số liệu giai đoạn 2016 - 2019 cho thấy lượng khách đến các khu di sản liên tục tăng, từ 14,3 triệu lượt năm 2016 lên 18,2 triệu lượt năm 2019, kéo theo doanh thu từ vé tham quan và dịch vụ tăng từ khoảng 1.776 tỷ đồng lên 2.322 tỷ đồng. Dù chịu ảnh hưởng của đại dịch COVID-19, bão lũ… ngành du lịch di sản đang hồi phục nhanh và tiếp tục đóng góp lớn vào mục tiêu phát triển du lịch bền vững và các ngành công nghiệp văn hóa.

Kho tàng di sản độc đáo của Cao Bằng

Tại tỉnh Cao Bằng, với bề dày lịch sử trên 500 năm, sở hữu hơn 2.000 di sản văn hóa phi vật thể của cộng đồng các dân tộc được kiểm kê và tư liệu hóa. Hệ thống di sản văn hóa vật thể và phi vật thể vô cùng phong phú và đa dạng, giàu bản sắc, hình thành quần thể di sản văn hóa với 271 di tích. Trong đó, có 103 di tích đã được xếp hạng, gồm 03 di tích quốc gia đặc biệt, 26 di tích cấp quốc gia, 74 di tích cấp tỉnh, cùng 02 bảo vật quốc gia; 10 di sản văn hóa phi vật thể được đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đặc biệt, di sản “Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái Việt Nam” (trong đó có Nghi lễ Then của người Tày Cao Bằng) đã được UNESCO ghi danh vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Bảo vật Quốc gia Bia Ma nhai Ngự chế của vua Lê Thái Tổ, niên đại năm 1431 tại Cao Bằng.

Di sản văn hóa các dân tộc Cao Bằng không chỉ là những hiện vật, nghi lễ được lưu giữ trong bảo tàng mà chính là hồn cốt, là mạch nguồn sinh mệnh mà các thế hệ cha ông đã dày công vun đắp và trao truyền lại cho hôm nay và mai sau. Tại mảnh đất địa linh nhân kiệt này, di sản văn hóa không chỉ mang ý nghĩa lịch sử, giáo dục sâu sắc mà còn là nguồn tài nguyên vô giá, là động lực then chốt để định hình tương lai kinh tế tỉnh nhà, đặc biệt trong lĩnh vực du lịch. Đối với mỗi người con Cao Bằng, dù đang sinh sống tại đâu, việc hiểu và trân trọng di sản chính là cội nguồn của lòng tự hào. Các bản sắc văn hóa đa dạng của các dân tộc anh em sinh sống trên mảnh đất này - từ làn điệu Then say đắm lòng người, đến những hoa văn thêu thùa tinh xảo trên trang phục Dao, Tày, Nùng - đều là những bài học sống động về lịch sử, về cách ứng xử và sáng tạo của tiền nhân.

Các giá trị của di sản tại Cao Bằng chính là tài nguyên quý báu để Cao Bằng kiến tạo nên sức hấp dẫn riêng trên bản đồ du lịch quốc gia. Khi chúng ta quảng bá và giới thiệu hình ảnh, tiềm năng của Cao Bằng đến du khách trong và ngoài nước, đó chính là lúc di sản lên tiếng. Mỗi di tích lịch sử được trùng tu, mỗi lễ hội được tổ chức quy mô, mỗi nghệ nhân được tôn vinh đều mở ra cơ hội kinh tế mới.

Ngày Di sản văn hóa Việt Nam 23/11 là một dịp để chúng ta ôn lại những giá trị văn hóa tinh hoa của dân tộc, để chúng ta tự hào và yêu quý hơn những di sản văn hóa của cha ông, để chúng ta có thêm động lực và trách nhiệm trong việc bảo tồn và phát huy những di sản văn hóa đó. Đồng thời, thắp sáng ngọn lửa văn hóa dân tộc, góp phần xây dựng một nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, gắn kết với văn hóa nhân loại.

P.V (T/h)