Điều quan trọng thường bị bỏ quên trong chăm sóc người bệnh ở Việt Nam

Người phụ nữ 32 tuổi nằm trên băng ca, hơi thở ngắt quãng, khuôn ngực băng kín bởi những lớp gạc dày được đưa đến khoa Chăm sóc giảm nhẹ, Bệnh viện Ung bướu.

Chỉ ít tháng trước, khối u ở vú của chị còn nhỏ, dễ dàng kiểm soát bằng phác đồ điều trị chuẩn. Nhưng vì tin lời mách bảo, chị tìm đến thuốc nam, đắp lá, xoa bóp, mỗi ngày thắp hy vọng vào những thang thuốc dân gian. Điều kỳ diệu chị chờ đợi không đến. Ngược lại, khối u lớn lên nhanh, lan ra toàn bộ vùng ngực, ép chị vào những cơn khó thở.

Khi vào viện, mọi cánh cửa điều trị chuyên sâu, từ hóa trị liều chuẩn, xạ trị đến phẫu thuật, đều đóng lại. Sự sống của chị đếm ngược từng ngày. Các bác sĩ quyết định chuyển chị đến khoa Chăm sóc giảm nhẹ, nơi mục tiêu không còn là chữa khỏi, mà là cứu lấy từng hơi thở và giữ lại phần người trong những ngày khủng hoảng nhất.

Chăm sóc giảm nhẹ bao gồm quá trình hỗ trợ tâm lý. Ảnh: Duy Hiệu.

Nhu cầu chăm sóc giảm nhẹ ngày một tăng

Ngay lập tức, ê-kíp phải tìm cách kéo chị ra khỏi vòng xoáy đau đớn. Thuốc giảm đau mạnh được đưa vào, xen kẽ vào đó là những buổi hóa trị liều nhẹ được lựa chọn để kìm hãm phần nào tốc độ khối u.

Nhưng không chỉ có thuốc men. Đội bác sĩ, điều dưỡng tiếp cận chị bằng sự kiên nhẫn, bằng những cuộc trò chuyện nhỏ sau mỗi lần thay băng, hỏi về công việc còn dang dở, gia đình ở quê, hay điều khiến chị thao thức suốt đêm dài. Bởi các nhân viên y tế hiểu rằng khi một người đang đi đứng bình thường bỗng phải nằm một chỗ, mất quyền kiểm soát cuộc sống của chính mình, điều họ cần nhất là có người bên cạnh.

Những ngày nằm lại bệnh viện trôi qua bằng nhịp điệu đều đặn của thuốc giảm đau với liều ngày một giảm, các buổi hóa trị và những câu chuyện thủ thỉ với điều dưỡng. Khoảng hơn ba tháng sau, chị bắt đầu tự ngồi dậy được. Gương mặt vốn hốc hác nay đã hồng trở lại. Khối u cũng thu nhỏ kích thước. Chị thôi phụ thuộc giảm đau.

“Sau 3 tháng chăm sóc giảm nhẹ, bệnh nhân hồi phục một cách không tưởng”, Bác sĩ chuyên khoa I Nguyễn Mạnh Duy, Phó khoa Chăm sóc giảm nhẹ, Bệnh viện Ung bướu TP.HCM nói với Tri Thức - Znews.

Là lĩnh vực có thể xoa dịu cơn đau và nâng đỡ tinh thần người bệnh trong những giai đoạn chông chênh nhất, song chăm sóc giảm nhẹ vẫn đứng ngoài lựa chọn của phần đông bệnh nhân.

Nhu cầu chăm sóc giảm nhẹ ngày một tăng. Ảnh: Shutterstock.

Theo định nghĩa của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), chăm sóc giảm nhẹ là hệ thống các biện pháp nhằm cải thiện chất lượng sống cho người mắc bệnh đe dọa tính mạng và cả gia đình họ. Việc này không chỉ dừng ở kiểm soát đau và các triệu chứng thực thể mà còn bao gồm hỗ trợ tâm lý, tinh thần, xã hội - những yếu tố thường bị tổn thương song song với bệnh tật.

Mỗi năm, khoảng 56,8 triệu người cần được chăm sóc giảm nhẹ, trong đó hơn 25,7 triệu người ở năm cuối đời. Dù vậy, chỉ khoảng 14% bệnh nhân tiếp cận được dịch vụ. Những bệnh không lây nhiễm như ung thư, sa sút trí tuệ, đột quỵ hay bệnh phổi chiếm gần 70% nhu cầu.

Phát biểu tại chương trình “Mở Lời Mở Lòng” diễn ra sáng 23/11 tại Nhà văn hóa Thanh niên (TP.HCM), bác sĩ Mạnh Duy nhấn mạnh đây không phải là dịch vụ dành riêng cho bệnh nhân ung thư như nhiều người vẫn tưởng, mà còn dành cho những người mắc các bệnh mạn tính hoặc đe dọa tính mạng khác như suy tim, bệnh phổi mạn tính, tiểu đường hay tăng huyết áp.

Về thể chất, chăm sóc giảm nhẹ tập trung kiểm soát các triệu chứng gây khó chịu như đau, buồn nôn hay khó thở, đồng thời hỗ trợ dinh dưỡng - yếu tố thường bị xem nhẹ.

Đồng thời, bệnh nhân được chuẩn bị tâm lý trước về những tác dụng phụ có thể gặp, giúp họ bớt lo lắng và dễ vượt qua hơn. Bên cạnh đó, mô hình này còn hỗ trợ tâm lý, xã hội, tinh thần và cảm xúc, bởi các áp lực về tài chính, công việc hay nỗi sợ mất tự chủ của người bệnh. Việc tháo gỡ những gánh nặng này giúp bệnh nhân giữ được sự ổn định tinh thần để tiếp tục điều trị và duy trì chất lượng sống.

Những thách thức trong chăm sóc giảm nhẹ

Tại Việt Nam, ngành y tế đã bắt đầu quan tâm đến chăm sóc giảm nhẹ từ những năm 2000. Tuy nhiên, theo bác sĩ Duy, điều ràng buộc tốc độ phát triển của ngành không nằm ở thuốc men, vật tư y tế. Điều thiếu hụt nằm ở nhận thức.

Nhiều bệnh nhân bước vào hành trình điều trị mà không hề biết có một dịch vụ mang tên chăm sóc giảm nhẹ. Với những người đã từng nghe, khái niệm này lại thường bị gắn với “chăm sóc cuối đời”, khiến họ sợ hãi và dè dặt khi được giới thiệu.

Chính vì vậy, phần lớn bệnh nhân ở Việt Nam chỉ tìm đến khi mọi thứ đã quá nặng nề khi cơn đau bủa vây, hơi thở trở nên khó nhọc, khối u lan rộng. Trong khi đó, theo các khuyến cáo quốc tế, chăm sóc giảm nhẹ nên xuất hiện rất sớm, ngay khi bệnh được xác định là mạn tính và có nguy cơ đe dọa tính mạng, đặc biệt ở những trường hợp tiên lượng sống dưới 6 tháng.

“Ngay từ lúc biết mình mắc ung thư, dù chưa có triệu chứng khó thở, đau đớn, nhiều người đã rơi vào cú sốc tinh thần. Chăm sóc giảm nhẹ nên bắt đầu từ thời điểm này để nâng đỡ cảm xúc ban đầu, giúp họ vững lại và sẵn sàng bước vào điều trị”, ông nói.

Nhiều người tìm đến chăm sóc giảm nhẹ khi đã bước sang trạng thái khó thở, đau đớn. Ảnh: Duy Hiệu.

Ngay cả trong giới chuyên môn, quan niệm chăm sóc giảm nhẹ chỉ dành cho người cận kề cuối đời cũng từng ăn sâu nhiều năm. Không ít bác sĩ từng băn khoăn rằng các loại thuốc giảm đau, đặc biệt là morphine, có thể gây nghiện hoặc làm suy hô hấp. Những lo ngại chưa thật sự chính xác này vô tình trở thành rào chắn, khiến bệnh nhân không được giảm đau đầy đủ dù thuốc luôn sẵn có và an toàn khi dùng đúng cách.

Bác sĩ Duy cho biết mô hình chăm sóc giảm nhẹ hiện nay đã khác rất xa so với hình dung cũ. Nó không chỉ dừng ở việc xoa dịu cơn đau hay kiểm soát khó thở, mà còn mở rộng sang hỗ trợ tâm lý, giúp bệnh nhân tháo gỡ những nỗi lo về kinh tế, di chuyển, công việc.

WHO khẳng định các quốc gia cần đưa chăm sóc giảm nhẹ vào chuỗi chăm sóc liên tục cho bệnh nhân mắc bệnh mạn tính và bệnh nặng, từ phòng ngừa, phát hiện sớm đến điều trị. Tổ chức Y tế thế giới nhấn mạnh rằng mọi người, bất kể tuổi tác hay thu nhập, đều có quyền tiếp cận các dịch vụ chăm sóc giảm nhẹ như một phần của bao phủ y tế toàn dân.

Theo bác sĩ Duy, dù nhận thức đã cải thiện và ngày càng nhiều đơn vị quan tâm đến chăm sóc giảm nhẹ, khả năng đáp ứng nhu cầu tại Việt Nam vẫn còn một khoảng trống. Ông cho rằng việc mở rộng đào tạo, đẩy mạnh truyền thông và hoàn thiện đội ngũ đa ngành sẽ là những bước quan trọng giúp người bệnh tiếp cận dịch vụ này sớm hơn và đầy đủ hơn.

Kỳ Duyên