Vì sao ngồi nhiều khiến thoái hóa khớp bùng phát vào mùa lạnh?

Thời tiết lạnh, ẩm hoặc những giai đoạn chúng ta buộc phải ở nhà nhiều luôn là những thời điểm khiến bệnh nhân thoái hóa khớp than phiền rằng họ đau hơn, cứng khớp hơn và sinh hoạt trở nên khó khăn hơn. Thoạt nghe, ai cũng nghĩ do lạnh khiến khớp đau. Tuy nhiên, các bác sĩ cơ xương khớp trong những năm gần đây chỉ ra một nguyên nhân quan trọng hơn nhiều: giảm vận động. Khi chúng ta ít đi lại, ngồi nhiều, hạn chế vận động vì sợ đau hoặc do điều kiện sinh hoạt, thoái hóa khớp không chỉ không cải thiện mà còn tiến triển nhanh hơn.

Vận động là "dinh dưỡng" của khớp

Khớp của con người không có mạch máu nuôi trực tiếp như nhiều mô khác. Sụn khớp được nuôi dưỡng nhờ sự di chuyển của dịch khớp – một cơ chế chỉ hoạt động tốt khi khớp được vận động thường xuyên. Khi chúng ta bất động quá lâu, lượng dịch khớp lưu thông giảm, các tế bào sụn ít được nuôi dưỡng, dẫn tới khớp khô, cứng và dễ đau.

Khi chúng ta ít đi lại, ngồi nhiều, hạn chế vận động vì sợ đau hoặc do điều kiện sinh hoạt, thoái hóa khớp không chỉ không cải thiện mà còn tiến triển nhanh hơn. Hình minh họa.

Các bác sĩ phục hồi chức năng thường ví khớp như một "bản lề". Một bản lề lâu ngày không cử động sẽ khô dầu, khó xoay và phát ra tiếng kêu. Khớp gối – khớp chịu lực nhiều nhất – càng dễ gặp tình trạng này hơn. Việc ít vận động còn làm yếu cơ quanh khớp, đặc biệt là nhóm cơ đùi trước, khiến khớp mất ổn định và chịu tải lớn hơn khi đi lại. Lâu dần, điều này khiến cơn đau tái phát thường xuyên hơn.

Thời kỳ sau COVID-19: minh chứng rõ ràng nhất về tác hại của giảm vận động

Một trong những điều thú vị từ thực tế những năm gần đây là khi bước ra khỏi giai đoạn giãn cách xã hội, các phòng khám cơ xương khớp ghi nhận số lượng bệnh nhân đau khớp tăng đột biến. Nhiều người trước đó chỉ đau nhẹ, sau vài tháng hạn chế đi lại lại đau nặng hơn, thậm chí có người phải dùng đến thuốc giảm đau mạnh hoặc bắt đầu vật lý trị liệu chuyên sâu.

Theo các chuyên gia, giai đoạn này vô tình trở thành một "thí nghiệm tự nhiên" cho thấy giảm vận động tác động tiêu cực đến khớp mạnh đến mức nào. Người dân ít đi lại, ít ra ngoài, tập thể dục ngắt quãng, trong khi thời gian ngồi xem TV, làm việc tại nhà hoặc sử dụng thiết bị điện tử tăng cao. Tất cả đã tạo ra một môi trường lý tưởng để cơn đau khớp bùng phát.

Điều tương tự đang lặp lại vào mỗi mùa lạnh. Khi nhiệt độ giảm xuống, đặc biệt ở miền Bắc, người cao tuổi thường ngại ra ngoài, ngại tập luyện buổi sáng hoặc buổi tối. Sự hạn chế vận động kéo dài 2–3 tháng mùa đông đủ để làm teo cơ, cứng khớp và tăng mức độ đau rõ rệt khi sang xuân.

Sai lầm phổ biến: "Đau thì nghỉ"

Không ít bệnh nhân vẫn giữ suy nghĩ rằng hễ đau thì nên nằm nghỉ hoặc hạn chế vận động tối đa. Đây là quan điểm khiến bệnh thoái hóa khớp kéo dài và nặng hơn. Nhiều bác sĩ chuyên khoa cho rằng: "Đau khớp không có nghĩa là phải dừng vận động. Ngược lại, nên duy trì vận động phù hợp để khớp được bôi trơn và cơ được củng cố."

Tất nhiên, người bệnh không nên vận động quá sức hoặc tập luyện sai cách. Nhưng việc sợ vận động dẫn đến hoàn toàn bất động sẽ gây hại nhiều hơn. Ở những người lớn tuổi, chỉ cần giảm đi bộ vài tuần là cơ đùi có thể yếu đi đáng kể, dẫn đến mất thăng bằng, đau tăng, thậm chí tăng nguy cơ té ngã.

Trong thực tế, hình ảnh những người cao tuổi co ro trong nhà vào mùa lạnh, hạn chế ra ngoài vì ngại gió, ngại trơn trượt là điều rất phổ biến. Kèm theo đó là việc ngồi nhiều xem TV, lướt điện thoại hoặc đơn giản chỉ ngồi một chỗ để giữ ấm. Nhiều người chỉ đứng dậy vài lần mỗi ngày, khoảng cách giữa các lần vận động quá lâu khiến khớp càng cứng và đau.

Các nhân viên y tế tại tuyến cơ sở chia sẻ rằng cứ vào mỗi đợt gió mùa, lượng người đến khám vì đau khớp lại tăng mạnh. Nhiều bệnh nhân nói không có chấn thương gì, chỉ là "ít đi lại mấy hôm, rồi tự nhiên thấy đau tăng". Điều này trùng khớp với quan sát ở nhiều nước khác, nơi thời tiết lạnh hoặc mùa mưa khiến người dân vận động ít hơn và đau khớp tăng lên.

Giải pháp từ chuyên gia: vận động đúng – chìa khóa kiểm soát đau khớp

Các hướng dẫn điều trị thoái hóa khớp trên thế giới đều thống nhất rằng: vận động là yếu tố nền tảng số một để giảm đau, duy trì chức năng và làm chậm tiến triển bệnh. Người bệnh nên duy trì tập luyện hằng ngày với cường độ phù hợp, kết hợp giữa bài tập tăng sức cơ, bài giãn cơ và vận động aerobic nhẹ.

Việc đứng dậy đi lại vài phút mỗi 30–60 phút ngồi liên tục cũng rất có giá trị, đặc biệt đối với người làm văn phòng hoặc người cao tuổi sống một mình. Đây là những thay đổi nhỏ nhưng mang lại hiệu quả lớn, giúp hạn chế tình trạng cứng khớp và hỗ trợ lưu thông dịch khớp.

Một số bài tập đơn giản tại nhà như siết cơ đùi, nâng chân thẳng, đứng lên ngồi xuống chậm rãi hoặc đi bộ ngắn có thể áp dụng cho hầu hết bệnh nhân. Với người đau nhiều, tập trong nước ấm, đi bộ trên máy hoặc đạp xe tại chỗ là lựa chọn an toàn.

Chuyên viên vật lý trị liệu hướng dẫn bệnh nhân tập tăng sức cơ đùi để giảm đau khớp.

Cần hệ thống hỗ trợ người bệnh vận động

Từ góc độ cộng đồng, việc tổ chức các nhóm đi bộ sáng, lớp tập dưỡng sinh – thể dục cho người cao tuổi hoặc chương trình tập luyện tại trạm y tế phường là những giải pháp đã chứng minh hiệu quả tại nhiều địa phương. Bên cạnh đó, mô hình vật lý trị liệu từ xa cũng là hướng đi đáng chú ý, đặc biệt với người lớn tuổi, người bận rộn hoặc khi thời tiết xấu.

Thoái hóa khớp là bệnh mạn tính, nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát tốt nếu người bệnh vận động đúng cách. Giảm vận động – dù vì thời tiết lạnh, công việc bận rộn hay thói quen sinh hoạt – đều khiến cơn đau nặng hơn và làm bệnh tiến triển nhanh. Thay đổi quan niệm "đau thì nghỉ" sang "đau vẫn vận động hợp lý" chính là chìa khóa giúp người bệnh duy trì chất lượng cuộc sống, giảm lệ thuộc vào thuốc và giữ khớp bền vững lâu dài.

Bs. Hoàng Thanh Hải