Thủy tinh thể bình thường trong suốt, cho phép ánh sáng hội tụ lên võng mạc để tạo hình ảnh rõ nét. Tuy nhiên, theo thời gian hoặc dưới ảnh hưởng của các yếu tố bệnh lý, các protein trong thủy tinh thể có thể bị biến tính, tức mất chức năng sinh học, kết tụ lại thành mảng mờ. Ánh sáng khi đi qua bị tán xạ hoặc không hội tụ đúng điểm khiến ảnh trở nên mờ, lóa sáng hoặc giảm độ tương phản.

ThS.BS Tăng Ngọc Anh, Phó khoa Mắt, Trung tâm Mắt Công nghệ cao, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP HCM, cho biết đục thủy tinh thể diễn tiến chậm, không gây đau, đỏ mắt nên dễ bị bỏ qua trong giai đoạn đầu. Do đó, những người có nguy cơ cao đục thủy tinh thể nên lưu ý.

Người lớn tuổi có nguy cơ cao nhất, nhất từ sau 60 tuổi. Tuổi càng cao, nguy cơ đục thủy tinh thể tăng rõ rệt do quá trình lão hóa tự nhiên làm biến tính protein trong thủy tinh thể, giảm độ trong suốt.

Người bệnh đái tháo đường cũng có nguy cơ cao. Tăng đường huyết kéo dài khiến glucose chuyển hóa thành sorbitol tích tụ trong thủy tinh thể, gây phù nề và biến dạng. Đục thủy tinh thể ở người đái tháo đường thường xuất hiện sớm, tiến triển nhanh và kèm nguy cơ tổn thương võng mạc, ảnh hưởng đến kết quả sau mổ điều trị.

Người sử dụng corticoid kéo dài, dưới bất kỳ dạng nào (nhỏ mắt, uống, tiêm hoặc hít) để điều trị các bệnh như hen suyễn, viêm khớp dạng thấp, lupus ban đỏ... có nguy cơ bị đục thủy tinh thể dưới bao sau. Đây là một thể đục đặc trưng ở vùng trung tâm, ảnh hưởng nhiều đến thị lực.

Tiếp xúc kéo dài với tia cực tím (UV) thúc đẩy quá trình oxy hóa và tổn thương protein thể thủy tinh, nhất là người làm việc ngoài trời như nông dân, ngư dân, công nhân xây dựng... Không đeo kính chống nắng làm tăng nguy cơ mắc bệnh sớm.

Người có tiền sử chấn thương mắt có thể là chấn thương đụng dập hoặc xuyên thủng, đều có nguy cơ phát triển đục thủy tinh thể do tổn thương bao trước, bao sau hoặc hệ thống dây treo của thủy tinh thể. Bác sĩ Ngọc Anh lưu ý một số chấn thương ban đầu có vẻ nhẹ, nhưng vẫn có thể gây bất ổn cho dây treo thủy tinh thể, lệch nhẹ hoặc biến đổi cấu trúc bên trong nhân thủy tinh thể. Những thay đổi này có thể tiến triển âm thầm trong nhiều năm trước khi gây ra đục thủy tinh thể rõ rệt.

Hút thuốc lá, nghiện rượu có thể thúc đẩy phát triển các thể đục như đục nhân trung tâm và đục vỏ, do tăng các gốc tự do, gây tổn thương oxy hóa đến cấu trúc mắt, không chỉ thể thủy tinh mà cả võng mạc.

Đục thủy tinh thể bẩm sinh có thể gặp ở trẻ sơ sinh do các nguyên nhân như đột biến gene di truyền, rối loạn chuyển hóa bẩm sinh hoặc nhiễm virus trong thai kỳ, nhất là rubella. Người có tiền sử gia đình bị đục thủy tinh thể sớm, dù không mắc bệnh bẩm sinh, cũng có nguy cơ cao hơn, nên tầm soát định kỳ từ tuổi trung niên.

Một số yếu tố khác có thể góp phần thúc đẩy quá trình này như béo phì, tăng huyết áp, rối loạn dinh dưỡng hoặc có tiền sử phẫu thuật mắt trước đó (mổ võng mạc, glaucoma...) như can thiệp nội nhãn, laser hoặc chấn thương thủy tinh thể thứ phát sau mổ.

Để phòng ngừa và phát hiện sớm đục thủy tinh thể, bác sĩ Ngọc Anh khuyến cáo chủ động đến các bệnh viện uy tín khám mắt định kỳ từ sau tuổi 40, nhất là khi có các yếu tố nguy cơ. Kiểm soát tốt đường huyết, huyết áp và sử dụng corticoid đúng chỉ định có thể làm chậm quá trình đục thể thủy tinh. Bảo vệ mắt khỏi tia cực tím bằng cách đeo kính râm đạt chuẩn UV400 khi ra ngoài nắng, ngừng hút thuốc, giảm rượu bia và bổ sung đầy đủ các chống oxy hóa như vitamin C, E, lutein, zeaxanthin, omega-3 trong chế độ ăn hằng ngày.

Nhật Thành