"Nếu bệnh nhân đi khám từ đầu có thể can thiệp sớm bằng cách đặt stent", tiến sĩ Ngô Quang Hải, nguyên Phó giám đốc Trung tâm Kỹ thuật cao Châm cứu Việt Nam tại Bệnh viện Châm cứu Trung ương, nói hôm 19/8.

Người đàn ông này tiền sử hút thuốc và tăng huyết áp - hai yếu tố nguy cơ hàng đầu của bệnh tim mạch. Gần đây, anh liên tục bủn rủn chân tay, mắt mờ trong vài giây, cho rằng do căng thẳng công việc. Khi cơn đau ngực xuất hiện, anh nghĩ đau dạ dày, đo huyết áp cho kết quả bình thường nên yên tâm uống thuốc tiêu hóa. Triệu chứng không giảm, anh gọi nhân viên một cơ sở đến lấy mẫu xét nghiệm tại nhà rồi gửi kết quả cho người bạn làm bác sĩ xem.

Bạn của anh nhìn kết quả cholesterol cao, men gan tăng nhưng đường huyết, công thức máu bình thường, nên kê thuốc hạ men gan và vitamin. Vài ngày sau, anh lên cơn nhồi máu cơ tim nguy kịch. "Một chẩn đoán hoàn toàn sai lệch dẫn đến bệnh nhân bỏ lỡ cơ hội vàng chữa kịp thời", tiến sĩ Hải nói "rất đáng tiếc về ca này".

PGS.TS Nguyễn Lân Hiếu, Giám đốc Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, cũng chia sẻ trường hợp cô gái ngoài 20 tuổi tự nhờ dịch vụ xét nghiệm hai lần với kết quả "mỡ máu cao". Sau khi nhờ người quen xem kết quả rồi tư vấn, cô mua thuốc hạ mỡ máu uống trong ba tháng.

Khi đến bệnh viện khám, bác sĩ gặng hỏi, cô mới đưa kết quả xét nghiệm không có dấu và chữ ký đúng quy định. Bệnh nhân cho biết chỉ phải trả 150.000 đồng cho xét nghiệm này với đủ các thông số - điều mà không bệnh viện nào tại Việt Nam có thể làm được. PGS Hiếu đề nghị bệnh nhân làm lại xét nghiệm, kết quả cô không cần dùng bất cứ viên hạ mỡ máu nào do không có bệnh.

Các bệnh viện công quá tải, bệnh nhân phải chờ đợi hàng giờ, cả ngày. Nhiều bác sĩ vì áp lực thời gian nên thăm khám vội vàng, thái độ không tốt. Trong bối cảnh đó, dịch vụ "tự xét nghiệm tại nhà" với lời hứa "nhanh chóng, tiện lợi, giá rẻ" trở nên hấp dẫn. Nhiều dịch vụ quảng cáo lấy mẫu máu tại nhà và trả kết quả trong vài giờ với chi phí 100.000-300.000 đồng.

Nhiều người muốn "nhanh, tiện, rẻ" nên chọn xét nghiệm tại nhà hoặc đến các cơ sở dịch vụ thay vì đến bác sĩ khám. Không ít người tự xét nghiệm, tự đoán bệnh, tự kê đơn và dùng thuốc mà không có chỉ định chuyên môn, đặc biệt ở nhóm có chút hiểu biết về dược. Họ thường khám nhiều nơi, làm thêm xét nghiệm, hỏi nhiều nguồn, rồi "thử" vài loại thuốc, thậm chí tự giảm liều để theo dõi hiệu quả.

Theo bác sĩ Hải, tự xét nghiệm ngoài hệ thống y tế chính thức tiềm ẩn nhiều nguy cơ. Đầu tiên là độ tin cậy của kết quả. Theo tiêu chuẩn quốc tế, một xét nghiệm đáng tin cậy phải được thực hiện tại cơ sở có giấy phép, bởi nhân viên được đào tạo chuyên môn, với thiết bị được hiệu chuẩn định kỳ.

Tuy nhiên, nhiều dịch vụ xét nghiệm tại nhà hoạt động trong vùng xám pháp lý. "Bệnh nhân cần kiểm tra kỹ tờ ghi kết quả, hãy cảnh giác nếu không có logo, địa chỉ rõ ràng, chữ ký có tên tuổi và chức danh của bác sĩ chịu trách nhiệm", ông Hải khuyến cáo.

Nguy hiểm hơn là việc diễn giải sai kết quả. Trong y học cổ truyền, nguyên tắc "bất vọng, bất văn, bất vấn, bất thiết, bất dĩ vi y" (không nhìn, không nghe, không hỏi, không bắt mạch thì không thể gọi là thầy thuốc) nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thăm khám trực tiếp.

Một bệnh nhân nữ 32 tuổi bị rong kinh kéo dài minh họa rõ điều này. Sau khi nhờ "thầy thuốc quen" tư vấn qua điện thoại, cô được khuyên uống cao ích mẫu liên tục. Ban đầu triệu chứng thuyên giảm, nhưng sau vài tháng cô trở nên gầy sút, mặt xanh, hồi hộp, chóng mặt.

Khi đến phòng khám đông y, bác sĩ chẩn đoán khí hư huyết hư, giải thích cao ích mẫu có tác dụng hoạt huyết nhưng lại hao khí, sử dụng lâu dài khiến bệnh nhân thêm suy nhược. Trường hợp này cho thấy ngay cả thuốc "đúng bệnh" nhưng dùng không đúng cách vẫn có thể gây hại.

Chẩn đoán sai và điều trị muộn không chỉ đe dọa tính mạng mà còn tạo ra gánh nặng kinh tế nghiêm trọng. Theo số liệu từ Bảo hiểm Xã hội, chi phí điều trị các bệnh tim mạch giai đoạn muộn cao gấp 5-10 lần so với can thiệp sớm. Đơn cử, đặt stent khi mới xuất hiện triệu chứng cảnh báo, chi phí khoảng 50-80 triệu đồng. Trong khi đó, điều trị biến chứng nhồi máu cơ tim cấp có thể tốn 200-500 triệu đồng, chưa kể chi phí chăm sóc sau điều trị và mất khả năng lao động.

Các bác sĩ khuyên người bệnh khi có dấu hiệu nên đi khám trực tiếp. Kết quả xét nghiệm chỉ là một phần nhỏ, cần kết hợp thăm khám lâm sàng, tiền sử bệnh, hình ảnh... mới chẩn đoán đúng. Người bệnh có thể dùng xét nghiệm để sàng lọc bước đầu, nhưng không thay thế khám bệnh. Bác sĩ cũng cần kiên quyết không "kê đơn giúp" khi chưa thăm khám để bảo vệ người bệnh và chính mình.

Về lâu dài, hệ thống y tế cần cải thiện khả năng tiếp cận. PGS Hiếu đề xuất mô hình "bác sĩ gia đình": "Bệnh nhân nên lựa chọn một bác sĩ điều trị lâu dài, xây dựng mối quan hệ tin cậy. Điều này giúp bác sĩ hiểu rõ tình trạng sức khỏe và đưa ra lời khuyên chính xác".

Công nghệ cũng có thể là giải pháp. Một số ứng dụng telemedicine đã được Bộ Y tế phê duyệt thí điểm, cho phép bệnh nhân tư vấn từ xa với bác sĩ có chuyên môn. Tuy nhiên, điều kiện tiên quyết vẫn là bệnh nhân phải được thăm khám trực tiếp ít nhất một lần để bác sĩ nắm được tình trạng sức khỏe tổng quát.

Giáo dục sức khỏe cần được tăng cường. Theo khảo sát của Tổ chức Y tế Thế giới, các quốc gia có tỷ lệ người dân hiểu biết về sức khỏe cao thường có tỷ lệ tự điều trị sai thấp hơn đáng kể.

"Xét nghiệm chỉ là công cụ, bác sĩ mới là người tổng hợp và chịu trách nhiệm", bác sĩ Hải nhấn mạnh. "Đi khám sớm đôi khi được cứu sống, đi muộn có thể nguy hiểm tính mạng, đó là sự thật mà không ai có thể phủ nhận".

Thúy Quỳnh