Nấm ngọc tẩm, còn gọi là nấm ngọc hay bạch ngọc tẩm, là một trong những loại nấm quý hiếm của thiên nhiên, không chỉ sở hữu vẻ ngoài đẹp mắt như ngọc mà còn mang trong mình giá trị dinh dưỡng và dược tính cao. Nấm ngọc tẩm thường được tìm thấy trong các khu rừng nguyên sinh, đặc biệt là ở vùng núi cao, nơi có khí hậu mát mẻ, độ ẩm cao và thảm thực vật phong phú.

Trong những năm gần đây, nấm ngọc tẩm dần trở thành nguyên liệu được săn lùng trong giới ẩm thực cao cấp và y học cổ truyền bởi những công dụng tuyệt vời cho sức khỏe. Bài viết này FPT Shop sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về nguồn gốc, đặc điểm, giá trị dinh dưỡng, tác dụng y học, cách sử dụng và bảo quản loại nấm độc đáo này.

Nguồn gốc và phân bố của nấm ngọc tẩm

Tên gọi và phân loại

Nấm ngọc tẩm là tên gọi dân gian được dùng để chỉ một số loại nấm thuộc họ Mycenaceae hoặc Marasmiaceae, thường có màu trắng ngà, bóng sáng như ngọc, mọc thành từng cụm trên thân cây mục. Tên khoa học chính xác của nấm ngọc tẩm vẫn còn đang được giới khoa học nghiên cứu và xác định, do nhiều loại nấm có hình dáng tương tự nhau và rất khó phân biệt bằng mắt thường.

Trong tiếng Anh, nấm ngọc tẩm có thể được gọi bằng các tên như White pearl mushroom hoặc Jewel mushroom, tuy nhiên vẫn chưa có một danh pháp thống nhất.

Khu vực sinh trưởng

Nấm ngọc tẩm mọc hoang dã trong rừng sâu, đặc biệt là ở những vùng núi cao có khí hậu ẩm ướt như Tây Bắc Việt Nam (Lào Cai, Hà Giang, Sơn La), vùng rừng dọc dãy Trường Sơn hoặc khu vực rừng nhiệt đới ở Lâm Đồng, Đắk Lắk.

Chúng thường phát triển trên thân cây mục, rễ cây hoặc gốc gỗ mục, sinh trưởng tốt nhất vào mùa mưa hoặc sau các cơn mưa lớn đầu mùa. Việc thu hái nấm ngọc tẩm cần sự tinh tế, nhanh chóng và cẩn trọng để giữ được độ tươi và tránh bị hư hỏng do nấm rất dễ dập nát.

Đặc điểm nhận dạng nấm ngọc tẩm

Hình dáng

Nấm ngọc tẩm có thân mềm, màu trắng sữa hoặc trắng ngà, bề mặt bóng mịn, đôi khi phản quang như được "tẩm" một lớp ngọc. Mũ nấm nhỏ, hình dù, đường kính từ 1–3 cm, viền hơi cong, đôi khi có vân tỏa tròn nhẹ. Phần cuống nhỏ, tròn, thon, thường mọc theo chùm tạo nên vẻ ngoài bắt mắt.

Khi nhìn từ xa, cả cụm nấm trông như một dải ngọc trai trắng tinh khôi nằm giữa tán lá rừng, tạo cảm giác kỳ bí và quyến rũ.

Mùi và vị

Nấm có mùi thơm nhẹ, thoang thoảng hương gỗ mục pha lẫn chút hương thảo mộc. Khi nấu lên, nấm ngọc tẩm có vị ngọt thanh tự nhiên, mềm mại và béo nhẹ, rất dễ ăn và phù hợp với nhiều cách chế biến khác nhau.

Giá trị dinh dưỡng của nấm ngọc tẩm

Nấm ngọc tẩm chứa nhiều thành phần dinh dưỡng quan trọng, trong đó có thể kể đến:

• Protein thực vật cao: Cung cấp amino acid thiết yếu, hỗ trợ xây dựng tế bào và hệ miễn dịch.
• Beta-glucan: Một dạng chất xơ hòa tan, giúp tăng cường sức đề kháng, giảm cholesterol, hỗ trợ tim mạch.
• Vitamin nhóm B: Đặc biệt là B1, B2, B3, giúp cải thiện hệ thần kinh, chuyển hóa năng lượng hiệu quả.
• Khoáng chất vi lượng: Canxi, sắt, kẽm, kali – hỗ trợ phát triển xương khớp, tăng cường trí não và ngăn ngừa thiếu máu.
• Chất chống oxy hóa: Như ergothioneine, giúp ngăn ngừa lão hóa, giảm nguy cơ ung thư và bảo vệ tế bào.

Nhờ giá trị dinh dưỡng phong phú, nấm ngọc tẩm được ví như “nhân sâm trắng” trong giới thực phẩm sạch và lành mạnh.

Tác dụng y học của nấm ngọc tẩm

Tăng cường hệ miễn dịch

Các polysaccharide có trong nấm giúp kích hoạt các đại thực bào và tế bào miễn dịch khác, nâng cao khả năng chống lại vi khuẩn, virus và các tác nhân gây bệnh.

Ngăn ngừa ung thư

Một số nghiên cứu sơ bộ cho thấy các chiết xuất từ nấm ngọc tẩm có thể ức chế sự phát triển của tế bào ung thư nhờ vào các hợp chất chống oxy hóa mạnh như phenol và flavonoid.

Hỗ trợ tiêu hóa

Với hàm lượng chất xơ cao, nấm ngọc tẩm giúp cải thiện chức năng đường ruột, hạn chế táo bón và nuôi dưỡng hệ vi sinh có lợi.

Làm đẹp da, chống lão hóa

Các hoạt chất tự nhiên trong nấm có tác dụng làm chậm quá trình lão hóa tế bào, dưỡng da sáng mịn và tăng độ đàn hồi.

Giảm cholesterol và hỗ trợ tim mạch

Beta-glucan và các sterol thực vật trong nấm giúp làm giảm mỡ xấu LDL và tăng mỡ tốt HDL, từ đó bảo vệ tim mạch và hạn chế nguy cơ đột quỵ.

Cách chế biến nấm ngọc tẩm

Nấm ngọc tẩm có thể được chế biến theo nhiều cách khác nhau, từ các món ăn truyền thống đến hiện đại:

Nấm ngọc tẩm xào tỏi

Món ăn đơn giản nhưng thơm ngon này giữ nguyên vị ngọt tự nhiên của nấm. Chỉ cần phi thơm tỏi trong dầu ô-liu, sau đó cho nấm ngọc tẩm vào xào nhanh tay ở lửa lớn trong 3–5 phút. Nêm nhẹ muối, tiêu và một chút nước tương nếu thích. Món này rất thích hợp ăn kèm cơm nóng hoặc làm món chay ngày rằm.

Canh nấm ngọc tẩm hầm xương

Sử dụng nấm ngọc tẩm hầm cùng xương heo hoặc sườn non sẽ tạo ra món canh ngọt thanh và bổ dưỡng. Trước tiên, bạn hầm xương với gừng và hành tím khoảng 1 giờ, sau đó cho nấm đã rửa sạch vào hầm thêm 15–20 phút. Nêm nếm vừa miệng, thêm hành lá và ngò rí trước khi dùng. Món canh này phù hợp cho người ốm, người lớn tuổi hoặc trẻ nhỏ.

Nấm ngọc tẩm nướng bơ tỏi

Món nướng thơm ngậy này cực kỳ hấp dẫn, đặc biệt khi dùng làm món khai vị. Trộn nấm ngọc tẩm với bơ tan chảy, tỏi băm, muối và ít tiêu. Đặt lên giấy bạc, nướng trong lò ở 180°C khoảng 10–12 phút hoặc đến khi nấm chín và dậy mùi. Dùng nóng với bánh mì hoặc salad đều rất ngon.

Lẩu nấm ngọc tẩm

Nấm ngọc tẩm khi cho vào lẩu sẽ giữ được độ giòn nhẹ, ngọt mát tự nhiên, giúp cân bằng vị cho nước lẩu. Có thể kết hợp nấm với các loại rau xanh, đậu phụ, mì tươi và các loại nấm khác. Lẩu nấm không chỉ thanh đạm mà còn rất tốt cho hệ tiêu hóa và người ăn chay.

Salad nấm ngọc tẩm

Để làm món salad mát lành, bạn chỉ cần luộc sơ nấm ngọc tẩm trong nước sôi khoảng 30 giây, sau đó trộn cùng rau xà lách, cà chua bi, dưa leo và nước sốt mè rang hoặc sốt chanh tỏi. Món salad này thích hợp dùng trong các bữa ăn nhẹ hoặc làm món khai vị thanh mát.

Cháo nấm ngọc tẩm

Một món ăn bổ dưỡng và dễ tiêu, cháo nấm ngọc tẩm rất phù hợp cho người đang dưỡng bệnh hoặc muốn thanh lọc cơ thể. Vo gạo nấu cháo như bình thường, đến khi cháo mềm thì cho nấm cắt nhỏ vào đun thêm 10 phút. Nêm gia vị vừa miệng, thêm hành lá cắt nhuyễn và một chút tiêu xay.

Cách bảo quản nấm ngọc tẩm

Do kết cấu mềm và dễ dập, nấm ngọc tẩm cần được bảo quản kỹ:

• Nấm tươi: Nên dùng trong vòng 1–2 ngày, bảo quản ở ngăn mát tủ lạnh trong hộp kín, tránh độ ẩm cao.
• Nấm sấy khô: Phổ biến hơn vì dễ bảo quản và vận chuyển. Khi dùng chỉ cần ngâm nước ấm khoảng 10–15 phút là nấm sẽ nở ra như ban đầu.
• Nấm đông lạnh: Có thể cấp đông trong túi zip hút chân không, giữ được độ tươi từ 1–3 tháng.

Lưu ý khi sử dụng nấm ngọc tẩm

• Không ăn sống: Nấm ngọc tẩm dù lành tính nhưng tuyệt đối không nên ăn sống vì có thể chứa vi khuẩn hoặc hợp chất tự nhiên gây kích ứng dạ dày nếu chưa được nấu chín kỹ.
• Chọn đúng nấm thật: Nên mua nấm ngọc tẩm từ các nguồn uy tín, có bao bì rõ ràng và chứng nhận an toàn thực phẩm. Tránh tự hái nấm hoang vì dễ nhầm với các loại nấm độc có hình dạng tương tự.
• Không dùng quá nhiều: Tuy bổ dưỡng, nhưng nếu ăn quá nhiều trong một lần có thể gây đầy bụng, khó tiêu. Người mới ăn lần đầu nên dùng thử với lượng nhỏ để xem cơ thể có phản ứng dị ứng hay không.
• Bảo quản đúng cách: Nấm ngọc tẩm tươi rất dễ hỏng nếu để ở nhiệt độ thường. Nên bảo quản trong ngăn mát tủ lạnh (1–4°C), sử dụng trong vòng 1–2 ngày. Với nấm khô, cần cất nơi thoáng mát, tránh ẩm mốc.
• Nấu đúng cách: Không nên nấu nấm quá lâu khiến mất hương vị và giảm dưỡng chất. Tốt nhất nên chế biến ở nhiệt độ vừa phải trong thời gian ngắn, đặc biệt là khi xào hoặc nướng.
• Thận trọng với người có bệnh nền: Người có bệnh về gan, thận hoặc đang dùng thuốc điều trị nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi ăn nấm ngọc tẩm, nhất là khi dùng thường xuyên như một vị thuốc.

Nấm ngọc tẩm trong y học cổ truyền và hiện đại

Trong y học cổ truyền, nấm ngọc tẩm được xem như một vị thuốc giúp “bổ khí kiện tỳ”, làm mát gan, thanh nhiệt và giải độc. Một số bài thuốc dân gian sử dụng nấm kết hợp với các loại thảo dược khác để điều trị mất ngủ, suy nhược, hoặc nâng cao sức khỏe cho người sau ốm.

Trong y học hiện đại, các chiết xuất từ nấm ngọc tẩm đang được nghiên cứu để ứng dụng vào sản xuất thực phẩm chức năng, mỹ phẩm chống lão hóa và các sản phẩm hỗ trợ điều trị ung thư.

Thị trường và tiềm năng kinh tế

Nấm ngọc tẩm đang dần trở thành mặt hàng có giá trị cao trong nông nghiệp hữu cơ và thực phẩm chức năng. Giá bán nấm tươi có thể dao động từ 400.000 đến 800.000 VNĐ/kg, trong khi nấm khô có giá từ 1,5 đến 2,5 triệu VNĐ/kg, tùy theo nguồn gốc và độ sạch.

Việc nuôi trồng nấm ngọc tẩm hiện vẫn đang trong quá trình nghiên cứu và thử nghiệm, mở ra tiềm năng lớn cho ngành nông nghiệp công nghệ cao tại Việt Nam trong tương lai.

Kết luận

Nấm ngọc tẩm không chỉ là một nguyên liệu độc đáo trong ẩm thực mà còn là “kho báu tự nhiên” với nhiều lợi ích cho sức khỏe. Từ vẻ đẹp bên ngoài như ngọc sáng, đến giá trị dinh dưỡng, dược tính và tiềm năng kinh tế, loại nấm này xứng đáng được trân trọng và nghiên cứu nhiều hơn nữa.

Với xu hướng ăn uống lành mạnh và ưa chuộng thực phẩm tự nhiên, nấm ngọc tẩm chắc chắn sẽ là cái tên được nhắc đến nhiều trong thời gian tới.

Để chế biến được nhiều món ăn ngon thì một chiếc chảo chống dính chất lượng là sản phẩm không thể thiếu trong gian bếp nhà bạn. Bạn có thể tham khảo nhanh đa dạng các sản phẩm chảo chống dính đến từ nhà Elmich tại đây nhé: Chảo chống dính Elmich.

Xem thêm:

• Khám phá nấm hương: Nguồn gốc, giá trị dinh dưỡng, công dụng và các món ngon từ nấm hương
• Cách bảo quản nấm đùi gà và các loại nấm ăn được lâu, không bị hư, giữ hương vị tươi ngon