Giám tuyển Ace Lê: Giải thưởng nghệ thuật là bệ phóng cho sáng tạo và kết nối cộng đồng

Phóng viên Báo SGGP có cuộc trò chuyện với giám tuyển Ace Lê về vai trò, giá trị và hướng phát triển của các giải thưởng nghệ thuật hiện nay.

Giám tuyển Ace Lê

* PHÓNG VIÊN: Anh nhìn nhận thế nào về vai trò và tác động thực chất của các giải thưởng nghệ thuật trong nước hiện nay?

* Giám tuyển ACE LÊ: Nghệ sĩ cũng là một nghề như bao nghề khác và đi kèm với nó là những thước đo chuyên môn và cung bậc phát triển của sự nghiệp. Trên thế giới cũng như trong nước, những giải thưởng nghệ thuật đóng vai trò ghi nhận thành tựu của nghệ sĩ, nhà nghiên cứu hay những người lao động nghệ thuật nói chung. Đi kèm với sự công nhận của giới chuyên môn còn là những giá trị khác như hiện kim, cơ hội tham gia một số chương trình đi kèm, mở rộng mạng lưới quan hệ…

Việc được ghi nhận về chuyên môn sẽ trở thành một dấu son trên lý lịch nghệ sĩ, giúp họ có nhiều thuận lợi hơn trong việc thăng tiến trên con đường hàn lâm và thương mại. Vậy nên, quan trọng nhất là uy tín của giải thưởng, vốn nằm ở chất lượng chuyên môn. Một giải thưởng uy tín cần có tiêu chí rõ ràng, ban cố vấn hoặc giám khảo được cộng đồng tôn trọng và cách tổ chức chuyên nghiệp, bền vững.

Tuy nhiên, mỗi giải thưởng chỉ là một lăng kính, có mục tiêu, đối tượng và định vị khác nhau. Như Giải thưởng UOB Painting of the Year là dành cho “painting” (tranh vẽ) nên sẽ không bao gồm các dạng thức sáng tác khác. Mỗi năm, tùy theo góc nhìn của ban thẩm định lại có những sự thay đổi nhất định về góc nhìn. Nghệ sĩ, do đó, không nên đặt nặng sự thắng thua khi tham gia mỗi giải mà chỉ nên coi đó là một dịp cọ xát để lấy trải nghiệm.

* Năm nay, hàng loạt giải thưởng nghệ thuật được khởi động lại như mùa thứ 3 của UOB Painting of the Year, Giải thưởng Sáng tạo Lê Bá Đảng và sắp tới là Giải thưởng Victor Tardieu 2025. Theo anh, điều này sẽ tác động ra sao đến đời sống sáng tạo và thị trường nghệ thuật Việt Nam?

* Khi càng có nhiều giải thưởng, đời sống cộng đồng nghệ thuật sẽ càng sôi nổi hơn. Dù là lăng kính nào, các chương trình giải thưởng cũng đều có giá trị kết nối cộng đồng. Bộ 3 giải thưởng trên đều là những ví dụ tiêu biểu để kết nối khối bảo trợ nghệ thuật với cộng đồng sáng tạo, vì phía sau đó là những tập đoàn, tổ chức, hay cá nhân. Khi ngân sách của khối kinh viện công còn tương đối hạn chế, chúng ta cần thêm sự tham gia của khối tư nhân để cục diện nghệ thuật có thêm những tiếng nói đa dạng hơn. Một thị trường nghệ thuật bền vững nên có tiếng nói mạnh từ khối sưu tập và bảo trợ nội địa. Những giải thưởng này là một trong những dấu hiệu của sự lành mạnh đó.

* Từng học tập, làm việc trong môi trường quốc tế, anh đánh giá thế nào về chất lượng và tầm vóc của các giải thưởng mỹ thuật trong nước hiện nay?

* Thường thì độ chuyên nghiệp và tầm vóc sẽ tỷ lệ thuận với tài nguyên được dành cho nó. Các giải thưởng lớn như Prince Claus hay Loewe Craft Prize đều là bệ phóng hiệu quả cho nghệ sĩ. Để so sánh với khu vực, ta cứ nhìn vào sự nghiệp của những nghệ sĩ trước và sau khi được giải. Nhiều nghệ sĩ từng được giải thưởng UOB nay đã thành danh như Goh Beng Kwan (thắng giải năm 1982), Anthony Poon (1983) hay Chua Ek Kay (1991) - đều đã được Chính phủ Singapore trao Huân chương Văn hóa những năm gần đây.

Việt Nam cũng đã có những giải thưởng vận hành bền bỉ trong nhiều năm như Dogma Prize, Hanoi Grapevine’s Finest hay Giải thưởng Sáng tạo Lê Bá Đảng. Đó đều là những nỗ lực đáng quý trong bối cảnh tài nguyên cộng đồng có giới hạn và tạo ra những giá trị lan tỏa nhất định, đặc biệt là cho các nghệ sĩ trẻ.

* Nhiều giải thưởng quốc tế hiện chú trọng đến yếu tố sáng tạo mang tính xã hội, phản ánh vấn đề đương đại. Theo anh, những giải thưởng trong nước có nên mở rộng tiêu chí này để tạo không gian cho nghệ thuật đối thoại với đời sống hôm nay?

* Việt Nam là một thị trường nghệ thuật độc đáo với nhiều diễn biến lịch sử đặc thù và vận động nghệ thuật không đi theo lịch sử nghệ thuật thế giới. Vậy nên không phải tiêu chí nào đang là xu hướng trên thế giới chúng ta cũng cần chạy theo. Nghệ thuật phong phú và mang hơi thở đặc thù của bản địa.

Dù bạn đi theo thực hành ý niệm với nhiều thông điệp chính trị - xã hội hay bạn trung thành với chủ nghĩa hình thái với sự nghiêm cẩn trong nghiên cứu hình họa thì bạn cũng đáng được ghi nhận và tôn trọng. Sẽ có những giải thưởng thiên về ý niệm, sẽ có những giải thưởng thiên về hình họa, hoặc cả hai. Việc trăm hoa đua nở là lành mạnh và tôi thấy đã có những phát triển theo cả hai xu hướng.

* Nếu có cơ hội tham gia xây dựng một giải thưởng mỹ thuật mới tại Việt Nam, anh sẽ ưu tiên hướng tới mô hình nào, một giải thưởng hàn lâm hay giải khuyến khích tinh thần thử nghiệm và sáng tạo trẻ?

* Năm nay, tôi chính thức được mời vào Ban Điều hành của Quỹ Sáng tạo Lê Bá Đảng để tái khởi động lại giải thưởng. Tôi có đưa ra đề xuất tái cấu trúc lại giải thưởng để bao gồm 3 lĩnh vực: sáng tạo, nghiên cứu và lãnh đạo trẻ. Đã có nhiều giải thưởng cho người thực hành sáng tạo nhưng giải thưởng cho người làm nghiên cứu nghệ thuật còn rất ít. Tương tự là những giải thưởng cho những bạn trẻ đam mê với nghệ thuật ở những cương vị quản lý và điều phối. Đó đều là những khoảng hở lớn mà chúng ta cần giải quyết.

Giám tuyển Ace Lê là thạc sĩ về Nghiên cứu Bảo tàng và Giám tuyển Nghệ thuật tại Nanyang Technological University, Singapore; Cố vấn Cao cấp tại Sotheby’s (Hãng đấu giá hàng đầu thế giới) cho thị trường Việt Nam; Giám đốc Sáng lập của Lân Tinh Foundation và Tổng Biên tập Art Republik. Anh hiện là thành viên Ban Điều hành Quỹ Sáng tạo Lê Bá Đảng, thành viên Ban Cố vấn của UOB Painting of the Year và Trung tâm Nghệ thuật Đương đại Vincom.

THIÊN THANH thực hiện