Cải cách thể chế toàn diện, đồng bộ gắn với giám sát của doanh nghiệp, xã hội

Trong giai đoạn phát triển mới, Việt Nam đứng trước yêu cầu cấp thiết về đổi mới thể chế nhằm thúc đẩy tăng trưởng nhanh, bền vững và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Bối cảnh số hóa, xanh hóa, đổi mới sáng tạo toàn cầu đòi hỏi một thể chế kinh tế hiện đại, minh bạch, hiệu quả, tạo môi trường thuận lợi cho doanh nghiệp, đặc biệt là khu vực kinh tế tư nhân phát triển năng động. Tại các Nghị quyết được Bộ Chính trị ban hành thời gian qua cũng đều đã nhấn mạnh vai trò then chốt và đột phá của thể chế, coi đây là nền tảng quan trọng cho phát triển kinh tế, khoa học công nghệ và khu vực kinh tế tư nhân.

Tuy nhiên, tại Diễn đàn xây dựng pháp luật lần thứ Nhất do Ủy ban Thường vụ Quốc hội tổ chức, nhìn từ góc độ của doanh nghiệp, Phó Tổng Thư ký, Trưởng ban Pháp chế Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) Đậu Anh Tuấn cho biết có 5 thực trạng và rào cản lớn trong thể chế pháp luật hiện nay.

Phó Tổng Thư ký, Trưởng ban Pháp chế Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) Đậu Anh Tuấn phát biểu. Ảnh: Hồ Long

Đầu tiên là, dù có cải thiện nhưng hệ thống pháp luật vẫn còn thiếu đồng bộ, ổn định, gây rủi ro pháp lý. Ông Đậu Anh Tuấn nêu rõ, qua rà soát thực tiễn, VCCI đã phối hợp với Ban Chỉ đạo về thực hiện Nghị quyết số 66-NQ/TW chuyển 456 kiến nghị về những vướng mắc cụ thể trong quy định pháp luật. Đây chỉ là một phần trong khoảng 2.200 vướng mắc cụ thể từ thực tiễn. Nhiều quy định thường xuyên thay đổi, thiếu dự báo và gây khó khăn cho các doanh nghiệp và nhà đầu tư.

Thứ hai, nhóm thủ tục hành chính vẫn phức tạp, thiếu hiệu quả. Nếu nhìn từ góc độ thực tiễn thì rất nhiều quy trình thủ tục nhiều cửa, nhiều tầng, thời gian xử lý kéo dài, chi phí tuân thủ chính thức cao. "Chỉ cần một dự án mà nhìn quy trình, thủ tục ở các tỉnh khác nhau đã thấy rất khác nhau rồi. Dù chúng ta có hệ thống pháp luật giống nhau nhưng quy trình, thủ tục ở các địa phương lại rất khác nhau", Phó Tổng Thư ký VCCI cho biết.

Ba là, qua nhiều quy định pháp luật cho thấy, cách thức quản lý nhà nước vẫn nặng về tiền kiểm, thiếu hậu kiểm và chưa thực sự hiệu quả. Qua nghiên cứu rà soát, Phó Tổng Thư ký VCCI cho biết, thời gian, chi phí nhiều và hiệu quả quản lý chưa thực sự cao. Trong lĩnh vực an toàn thực phẩm có thể nhìn thấy rất rõ điều này.

Thứ tư, chất lượng của các quy phạm pháp luật dưới luật vẫn còn rất nhiều vấn đề. Không chỉ các nghị định, thông tư mà ngay cả những quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật hiện nay cũng ảnh hưởng rất lớn đến chi phí đầu tư.

Thứ năm, khung pháp lý cho các chủ thể kinh doanh chưa đồng bộ, chưa phù hợp. Thời gian qua, dù khu vực hộ kinh doanh chiếm đến 30% GDP nhưng khung khổ pháp lý cho khu vực này còn thiếu hiệu quả.

Quy trình rất nhanh nhưng vẫn phải tham vấn tốt, lắng nghe đầy đủ

Từ thực trạng trên, Phó Tổng Thư ký VCCI Đậu Anh Tuấn kiến nghị 5 nguyên tắc và định hướng hoàn thiện thể chế pháp luật trong thời gian tới gồm: xây dựng thể chế ổn định, minh bạch, có khả năng dự báo cao; chuyển đổi mô hình quản lý nhà nước từ kiểm soát sang kiến tạo phát triển; bảo đảm công bằng, không phân biệt đối xử giữa các chủ thể kinh tế; tăng cường cơ chế tham vấn, giám sát chính sách từ thực tiễn; thể chế phải thích ứng với chuyển đổi số, kinh tế xanh và phát triển bền vững.

Trên cơ sở đó, Phó Tổng Thư ký VCCI kiến nghị 6 giải pháp hoàn thiện hệ thống pháp luật.

Các đại biểu tham dự Diễn đàn. Ảnh: Hồ Long

Một là, phải rà soát, hệ thống hóa và sửa đổi đồng bộ hệ thống pháp luật theo hướng: loại bỏ những quy định mâu thuẫn, xây dựng một cổng thông tin pháp luật tập trung.

Chúng ta có thể sửa đổi bao nhiêu luật đi nữa, nhưng làm sao người dân, doanh nghiệp chỉ cần biết vào cổng thông tin pháp luật tập trung này là thống nhất. "Nhưng hiện nay cách tiếp cận như vậy vẫn chưa thực hiện được, nên việc hiểu, áp dụng một cách thống nhất pháp luật, không chỉ đối với doanh nghiệp và người dân, mà ngay cả với các cơ quan thực thi cũng gặp rất nhiều vấn đề", Phó Tổng Thư ký VCCI nhận định.

Hai là,các quy định pháp luật phải quy định thủ tục theo hướng số hóa và hiệu quả. Phó Tổng Thư ký VCCI kỳ vọng thời gian tới "nếu có một Luật về thủ tục hành chính, thể chế hóa các nguyên tắc tương tác giữa doanh nghiệp và người dân với chính quyền thì rất tốt". Ông cho biết, thủ tục hành chính của các lĩnh vực hiện rất khác nhau, chưa có sự thống nhất, đồng bộ. Một số nguyên tắc, chẳng hạn như: một lần nộp nhiều lần dùng hay liên thông dữ liệu, chi phí tuân thủ - nếu có một luật để thống nhất, nhất quán và thực hiện đồng bộ giữa các ngành các cấp thì sẽ rất tích cực.

Ba là,cần có khung khổ pháp lý riêng cho hộ kinh doanh và cá nhân kinh doanh.

Bốn là,cải cách phương thức quản lý nhà nước theo hướng hậu kiểm, dựa trên quản lý rủi ro. Đây là giải pháp rất quan trọng để quản lý hiệu quả và giảm chi phí cho toàn xã hội, tránh tình trạng "một người đau bụng bắt cả làng uống thuốc". Giải pháp này không chỉ thực hiện trong lĩnh vực thuế, hải quan mà cần phải mở rộng sang các lĩnh vực khác.

Năm là,tăng cường phản hồi, phản biện và kiến tạo chính sách. Phó Tổng Thư ký VCCI cho rằng, thách thức thời gian tới là quy trình xây dựng chính sách rất nhanh, thay đổi rất nhanh so với trước, "nhưng phải làm sao để nhanh mà vẫn phải tham vấn tốt, vẫn phải lắng nghe đầy đủ".

Sáu là, thể chế phải phù hợp với xu thế kinh tế số, đổi mới sáng tạo và phát triển bền vững.

Khẳng định,hoàn thiện thể chế pháp luậtlà điều kiện tiên quyết để nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững, Phó Tổng Thư ký VCCI cũng nêu rõ, việc cải cách thể chế cần toàn diện, đồng bộ, có chiến lược và gắn với sự giám sát của cộng đồng doanh nghiệp và xã hội. Nếu thực hiện quyết liệt, Việt Nam hoàn toàn có thể xây dựng một thể chế hiện đại, hiệu quả, đủ sức vượt qua bẫy thu nhập trung bình, vươn lên thành quốc gia phát triển.

Quỳnh Chi