Chiều 9/10, Ủy ban Thường vụ Quốc hội thảo luận dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chuyển giao công nghệ, dự kiến trình Quốc hội xem xét tại kỳ họp khai mạc cuối tháng 10. Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết dự luật được xây dựng nhằm hoàn thiện khung pháp lý, thúc đẩy hoạt động chuyển giao công nghệ hiệu quả, đồng bộ và theo kịp xu hướng thế giới.

Theo Bộ trưởng, nhiều năm qua Việt Nam vẫn chủ yếu gia công, lắp ráp, chưa chú trọng làm chủ công nghệ. "Đã đến lúc phát triển dựa vào khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo", ông nói, nhấn mạnh việc chuyển giao phải hướng tới công nghệ tạo ra giá trị đột phá và có khả năng thương mại hóa. Dự luật cũng rút gọn thủ tục hành chính, cập nhật danh mục công nghệ mới, công nghệ chiến lược và mở rộng ưu đãi cho hoạt động chuyển giao.

Dự thảo chia công nghệ thành ba nhóm: cấm, hạn chế và khuyến khích chuyển giao. Nhóm cấm gồm công nghệ lạc hậu, gây ô nhiễm, ảnh hưởng quốc phòng, an ninh, sức khỏe, đạo đức xã hội; nhóm hạn chế là máy móc hiệu suất thấp, tạo chất thải, dùng tài nguyên khan hiếm hoặc liên quan bí quyết, giống, vật liệu đặc trưng, chỉ được thực hiện khi có cấp phép; nhóm khuyến khích là các công nghệ mới, hiện đại, thân thiện môi trường, được ưu đãi cao nhất về thuế, vốn và thủ tục hành chính.

Ngoài ra, dự thảo quy định ba mức độ chuyển giao công nghệ, gồm ứng dụng, làm chủ và nghiên cứu - phát triển. Mỗi mức độ sẽ được Nhà nước áp dụng chính sách hỗ trợ và ưu đãi tăng dần tương ứng, nhằm khuyến khích doanh nghiệp tiến tới tự làm chủ và sáng tạo công nghệ.

Bên cạnh đó, dự luật bổ sung quy định về tổ chức trung gian chuyển giao công nghệ - mô hình phổ biến ở nhiều quốc gia phát triển nhưng còn thiếu tại Việt Nam. Các tổ chức này sẽ giúp doanh nghiệp nhỏ, địa phương khó khăn tiếp cận, tiếp nhận và làm chủ công nghệ mới.

Dự luật cũng mở rộng sang chuyển giao công nghệ nội sinh, khuyến khích thương mại hóa kết quả nghiên cứu trong nước. Doanh nghiệp và nhà khoa học có thể góp vốn bằng công nghệ, Nhà nước được phép mua, phổ biến công nghệ đã làm chủ để hỗ trợ sản xuất.

Chính sách tăng cường kiểm soát chuyển giao công nghệ xuyên biên giới cũng được sửa đổi, bổ sung nhằm bảo đảm an ninh công nghệ, đồng thời thúc đẩy xuất khẩu công nghệ Việt Nam. Nhà nước sẽ phát triển thị trường khoa học - công nghệ minh bạch, chuyên nghiệp, với sàn giao dịch và trung tâm công bố công nghệ làm hạt nhân kết nối cung - cầu.

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn đánh giá cao nỗ lực của Bộ Khoa học và Công nghệ trong việc xây dựng dự án Luật Chuyển giao công nghệ sửa đổi, phù hợp với tinh thần Nghị quyết 57, hướng tới thúc đẩy nghiên cứu và thương mại hóa kết quả khoa học. Ông đề nghị dự luật tích hợp các ưu đãi mạnh về thuế và vốn thông qua các quỹ đổi mới sáng tạo, đồng thời quy định rõ cam kết chuyển giao công nghệ từ nhà đầu tư quốc tế để thu hút FDI chất lượng cao, mang công nghệ tiên tiến vào Việt Nam.

Ông cũng ủng hộ việc hình thành sàn giao dịch và trung tâm công bố công nghệ, coi đây là công cụ giúp thị trường khoa học - công nghệ vận hành hiệu quả hơn, giảm rủi ro và tăng kết nối giữa nhà nghiên cứu với doanh nghiệp.

Kiểm soát chuyển giá và nâng chuẩn công nghệ chuyển giao

Chủ nhiệm Ủy ban Công tác đại biểu Nguyễn Thanh Hải nêu tình trạng một số doanh nghiệp FDI chuyển giao công nghệ trung bình hoặc lạc hậu, thậm chí đã thanh lý, để "khấu hao" và trốn thuế. "Nhiều địa phương thu hút FDI bằng mọi giá, dẫn đến ô nhiễm môi trường, suất đầu tư thấp", bà nói, đề nghị luật phải có cơ chế kiểm soát, ưu đãi đúng hướng để chỉ chấp nhận công nghệ hiện đại, thân thiện môi trường.

Bà Hải cũng cảnh báo hiện tượng chuyển giá trong góp vốn bằng công nghệ, khi doanh nghiệp nước ngoài nâng giá trị công nghệ để hợp thức hóa lợi nhuận chuyển về công ty mẹ, gây thất thu thuế. Bà đề nghị quy định rõ tiêu chí thẩm định và kiểm toán giá trị công nghệ.

Phó tổng thư ký, Trưởng ban Pháp chế Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) Đậu Anh Tuấn cho rằng điểm nghẽn lớn nằm ở khâu định giá công nghệ, đặc biệt với công nghệ mới. "Không định giá được thì không vay vốn ngân hàng, không huy động đầu tư", ông nói, đề nghị Nhà nước thành lập trung tâm hỗ trợ định giá công nghệ, giúp doanh nghiệp, tổ chức tín dụng có căn cứ pháp lý và kỹ thuật khi góp vốn, cho vay hoặc chuyển giao.

Sơn Hà