Kiểm toán hoạt động giúp tối ưu hóa việc sử dụng ngân sách

Những lĩnh vực được lựa chọn kiểm toán là lĩnh vực có rủi ro cao, được dư luận xã hội quan tâm, mang tính điển hình và tồn tại ở nhiều cơ quan, đơn vị. Ảnh: TL

Kết quả kiểm toán mang lại những giá trị thiết thực, lâu dài

Khác với kiểm toán tài chính, KTHĐ không chỉ dừng lại ở việc xác minh tính chính xác của các báo cáo tài chính mà còn hướng đến việc cải thiện quy trình, nâng cao hiệu quả hoạt động và tối ưu hóa việc sử dụng nguồn lực.

Chiến lược phát triển KTNN đến năm 2030 xác định: “Phát triển đa dạng hóa các nội dung kiểm toán, từng bước tăng cường các cuộc KTHĐ, kiểm toán chuyên đề, kiểm toán công nghệ thông tin, kiểm toán môi trường và các nội dung, lĩnh vực kiểm toán mới; phấn đấu đến năm 2025 thực hiện kiểm toán các nội dung này đạt khoảng 30% và đến năm 2030 đạt từ 40% trở lên số lượng các cuộc kiểm toán hằng năm”.

Thực hiện Chiến lược này, những năm gần đây, KTNN đã và đang tăng cường các cuộc kiểm toán chuyên đề, tập trung trọng tâm hơn cho mục tiêu KTHĐ. Những lĩnh vực được lựa chọn kiểm toán là lĩnh vực có rủi ro cao, được dư luận xã hội quan tâm, mang tính điển hình và tồn tại ở nhiều cơ quan, đơn vị. Chẳng hạn, kiểm toán về túi ni lông khó phân hủy; việc thực hiện các mục tiêu xây dựng và phát triển Khu công nghệ cao; công tác xử lý nước thải, rác thải; việc quản lý, sử dụng tài nguyên khoáng sản…

KTNN khu vực IV cho biết, các cuộc KTHĐ được tổ chức độc lập hoặc lồng ghép trong các cuộc kiểm toán ngân sách địa phương. Qua kiểm toán, KTNN đã đưa ra những đánh giá, kiến nghị về các hạn chế, bất cập của cả hệ thống, có tác động đến quy định, chính sách và xã hội. Nổi bật, các cuộc KTHĐ đã giúp phát hiện nhiều vấn đề trong quản lý tài chính công, đề xuất biện pháp khắc phục và nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách; chỉ ra các khoản chi tiêu chưa hợp lý, giúp cơ quan quản lý điều chỉnh chính sách và cắt giảm những khoản lãng phí không cần thiết… Những cuộc KTHĐ đã mang lại những lợi ích to lớn, thiết thực và lâu dài, được Quốc hội và Chính phủ đánh giá cao.

Có thể kể đến một số cuộc KTHĐ tiêu biểu như: Tại cuộc kiểm toán giải pháp giảm sử dụng túi ni lông khó phân hủy của TP. Hồ Chí Minh theo Đề án của Chính phủ, kết quả kiểm toán chỉ rõ: Tỷ trọng thuế bảo vệ môi trường từ túi ni lông có xu hướng giảm, trong khi sản lượng sản xuất, tiêu thụ túi ni lông ngày càng tăng, nguyên nhân là doanh nghiệp kê khai không chính xác, chuyển sản xuất ra địa phương khác.

Cũng theo kết quả kiểm toán, Cục Thuế chưa có báo cáo kết quả kiểm tra, xử phạt vi phạm thuế bảo vệ môi trường đối với các doanh nghiệp sản xuất túi ni lông khó phân hủy. Quỹ bảo vệ môi trường chưa thu hút được doanh nghiệp sản xuất túi ni lông tự phân hủy, lãi suất cho vay vượt quy định.

TP. Hồ Chí Minh đã ban hành các chỉ thị, quyết định liên quan đến giảm sử dụng túi ni lông, tuy phù hợp với Đề án của Chính phủ nhưng vẫn còn một số hạn chế như thiếu định nghĩa và phân loại “túi ni lông khó phân hủy”, kế hoạch thiếu mục tiêu và lộ trình rõ ràng, đôn đốc và kiểm tra thiếu hiệu quả, thiếu đánh giá hiệu quả tuyên truyền.

Còn tại cuộc KTHĐ Chương trình kích cầu thông qua đầu tư của TP. Hồ Chí Minh, kết quả kiểm toán nêu rõ: Việc hỗ trợ lãi vay chưa đến được những chủ đầu tư thực sự cần được hỗ trợ, nhiều chủ đầu tư dự án sử dụng không hết khoản vay tối đa được hỗ trợ, hoặc đã tất toán hết khoản nợ vay và xin ra khỏi Chương trình khi chưa hết thời gian hỗ trợ; phê duyệt cho các dự án đã triển khai thực hiện trước khi có quyết định phê duyệt tham gia Chương trình; công tác kiểm tra, kiểm soát việc thực hiện dự án cũng chưa được chú trọng, chưa ban hành các quy định cụ thể liên quan đến công tác thẩm định, kiểm tra, kiểm soát, giải ngân, quyết toán dẫn đến còn nhiều sai sót trong công tác quản lý, điều hành Chương trình.

Hay tại các cuộc kiểm toán việc quản lý, sử dụng tài nguyên khoáng sản, kết quả kiểm toán cho thấy: Một số địa phương chưa thực hiện việc đấu giá quyền khai thác khoáng sản; chưa thực hiện xác nhận trữ lượng được phép đưa vào thiết kế khai thác khi thẩm định hồ sơ đề nghị cấp phép khai thác khoáng sản; Ủy ban nhân dân tỉnh cho phép chuyển nhượng quyền khai thác khoáng sản nhưng chưa thực hiện kiểm tra điều kiện đơn vị nhận chuyển nhượng; thời gian khai thác khi cấp phép khai thác khoáng sản cho đơn vị nhận chuyển nhượng dài hơn thời gian còn lại của Giấy phép khai thác khoáng sản đã cấp cho đơn vị chuyển nhượng…

Tăng cường phối hợp giữa KTHĐ với các loại hình kiểm toán khác như kiểm toán tài chính, kiểm toán tuân thủ ngay từ giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán. Ảnh: TL

Nâng cao năng lực, tăng cường phối hợp, ứng dụng công nghệ

Để KTHĐ thực sự trở thành một loại hình kiểm toán hữu hiệu giúp nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước, thúc đẩy sự phát triển bền vững của đất nước, thời gian tới, KTNN cần thực hiện đồng bộ các giải pháp:

Nâng cao năng lực chuyên môn và tăng cường tính độc lập của kiểm toán viên: xây dựng chương trình đào tạo, bồi dưỡng KTHĐ chuyên sâu và toàn diện bao gồm kiến thức về phương pháp luận KTHĐ, kỹ năng chuyên môn, kiến thức về các lĩnh vực kinh tế - xã hội, kỹ năng mềm; gắn lý thuyết với thực tiễn, tăng cường trao đổi kinh nghiệm, học hỏi quốc tế; luân chuyển kiểm toán viên giữa các loại hình kiểm toán.

Tăng cường phối hợp giữa KTHĐ với các loại hình kiểm toán khác như kiểm toán tài chính, kiểm toán tuân thủ ngay từ giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán; xác định rõ phạm vi, nội dung, trách nhiệm của từng loại hình kiểm toán, tránh trùng lặp, bỏ sót; xây dựng hệ thống thông tin chung cho phép các kiểm toán viên thuộc các loại hình kiểm toán khác nhau dễ dàng truy cập và chia sẻ thông tin, kết quả kiểm toán.

Đối với việc lựa chọn chủ đề kiểm toán: Chủ đề kiểm toán phải bám sát mục tiêu kiểm toán, hướng đến việc đánh giá tính kinh tế, hiệu quả và hiệu lực của hoạt động được kiểm toán, từ đó đưa ra các kiến nghị để cải thiện hoạt động; thu thập và phân tích thông tin từ nhiều nguồn khác nhau (báo cáo, kết quả kiểm toán trước, thông tin truyền thông...) để xác định các vấn đề nổi cộm, rủi ro tiềm ẩn và mức độ ảnh hưởng của vấn đề đến kinh tế, xã hội; lấy ý kiến từ các cơ quan nhà nước, tổ chức kinh tế, xã hội, chuyên gia và nhà khoa học để đảm bảo chủ đề kiểm toán được lựa chọn một cách khách quan và toàn diện.

Hoàn thiện cơ chế theo dõi, đôn đốc và đánh giá việc thực hiện kiến nghị KTHĐ, đảm bảo các kiến nghị được thực hiện kịp thời, đầy đủ và mang lại hiệu quả thực chất; có chế tài xử lý các đơn vị chậm trễ hoặc không thực hiện kiến nghị KTHĐ.

Kiểm toán viên cần phối hợp chặt chẽ với đơn vị được kiểm toán để thu thập thông tin và thực hiện kiểm toán hiệu quả; trao đổi, chia sẻ thông tin với các bên liên quan như nhà đầu tư, ngân hàng, cơ quan quản lý nhà nước để nâng cao chất lượng kiểm toán.

Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin vào tất cả các giai đoạn của quy trình KTHĐ, từ lập kế hoạch, thu thập bằng chứng, phân tích dữ liệu, lập báo cáo đến theo dõi thực hiện kiến nghị; xây dựng các công cụ, phần mềm hỗ trợ KTHĐ, khai thác dữ liệu lớn (Big Data), trí tuệ nhân tạo (AI) để nâng cao hiệu quả và chất lượng KTHĐ; xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu về hoạt động kiểm toán để phục vụ công tác quản lý và điều hành.

Tăng cường tham gia, tích cực trao đổi kinh nghiệm với các tổ chức kiểm toán quốc tế để học hỏi và áp dụng các phương pháp kiểm toán tiên tiến, giúp nâng cao chất lượng KTHĐ nói riêng và vị thế, uy tín của KTNN Việt Nam trên trường quốc tế./.

HỒNG NHUNG