Nơi những đường vân kể chuyện

Trong góc phố đầy bụi xe và tiếng còi vội vã, vẫn có một mùi hương rất khác: mùi gỗ mới, mùi vecni quen thuộc, mùi thời gian nằm lại từ những năm tháng cũ.

Đòi hỏi sự tỉ mỉ tuyệt đối

Ở phường Bình Hưng Hòa, TP HCM, nơi người ta vẫn gọi vui là "xóm mộc", những người thợ chạm khắc ngày ngày giữ một nghề đã bền bỉ tồn tại hơn nửa thế kỷ.

Tôi tìm đến xưởng của ông Nguyễn Văn Phước vào một sáng nắng đẹp. Con hẻm nhỏ dẫn vào xưởng rung nhẹ theo nhịp máy cưa, bụi gỗ bay mỏng như lớp sương. Ông Phước đã hơn 70 tuổi, vẫn ngồi ở góc quen thuộc dưới mái tôn loang nắng, bàn tay gân guốc vuốt nhẹ mặt gỗ sao như đang trò chuyện với một người bạn lâu năm.

Nghề mộc đòi hỏi sự tỉ mỉ, cẩn thận trong từng chi tiết

Trước mặt ông là bức hoành phi đặt làm cho một đình làng ở Đồng Nai. Đường nét được phác sẵn bằng bút chì, còn "hồn vía" thì phải nhờ vào đôi tay. Khi đưa mũi đục vào gỗ, ông nghiêng tai lắng nghe tiếng gõ, thứ âm thanh mà ông bảo "là để biết gỗ chịu mình hay không". Mỗi nhát đục dứt khoát, và chỉ trong vài phút, từng cánh hoa, từng đường vân nhỏ như sợi tóc dần hiện ra.

Một sản phẩm chạm hoàn chỉnh có khi mất đến cả tuần. Từ chọn gỗ, phơi gỗ, xử lý chống mối, đến chạm khối, chạm nền, chạm lộng… bước nào cũng đòi hỏi sự tỉ mỉ tuyệt đối.

Vừa đưa tay quệt lớp bụi mịn phủ lên mặt bàn, ông Phước chia sẻ: "Lệch một đường đục là phải làm lại từ đầu. Đồ công nghiệp thì khuôn mẫu, còn mình làm tay, mỗi cái là một cái duy nhất".

Tiếng đục gõ chan chát hòa vào tiếng xe ngoài đường, tạo thành một "bản giao hưởng" rất riêng của xóm nghề. Hơi nắng nghiêng qua mái tôn, những hạt bụi sáng lên, làm căn xưởng nhỏ ấm như lò nung ký ức.

Những người thợ đang chạm, khắc hoa văn trên gỗ

Ngày trước, xóm mộc có hơn chục hộ làm nghề. Nay chỉ còn ba. Các xưởng còn lại đều nhỏ, mái thấp, máy móc cũ. Gỗ ngày càng đắt, mặt bằng ngày càng thu hẹp, người trẻ ít ai chịu ngồi hàng giờ giữa bụi và tiếng đục.

Con trai ông Phước từng phụ ba, nhưng rồi cũng chuyển qua làm công ty vì thu nhập ổn định hơn.

"Làm nghề này thì được cái vui, cái tự hào. Chứ nói về tiền thì khó giữ thợ trẻ lắm" - ông Phước kể, giọng trầm xuống.

Máy CNC hiện đại có thể cắt, khắc nhanh gấp nhiều lần, sản phẩm rẻ hơn, đều hơn. Đồ thủ công vì thế khó chen chân. Nhưng với ông Phước và vài người thợ còn bám nghề, công việc này không chỉ là mưu sinh. Nó là ký ức, là hơi thở, là một phần Sài Gòn xưa mà họ muốn giữ lại bằng tất cả sự tử tế của đôi tay.

Lối nhỏ cho nghề sống tiếp

Dạo gần đây, một vài nhóm thiết kế trẻ đến xưởng để đặt những món đồ mang hơi hướng hoài cổ: Khung gương gỗ chạm tay, bảng hiệu điêu khắc, vật dụng trang trí cho quán cà phê hoặc homestay… Những sản phẩm "độc bản" ấy trở thành điểm nhấn mà đồ công nghiệp không thể thay thế.

Nghề đòi hỏi cả sự kiên nhẫn

Cũng có những bạn trẻ tìm đến chỉ để trải nghiệm vài giờ, cầm thử mũi đục, thử chạm một đóa hoa đơn giản. "Có đứa đục méo xẹo mà thích lắm, xin chụp hình đem khoe" - ông Phước cười hiền.

Dù chưa đủ mạnh để hồi sinh cả một làng nghề nhưng đó là tín hiệu đẹp, nghề vẫn còn đất sống, miễn là có người muốn hiểu và trân trọng nó.

Khi nắng trưa hắt vào tấm hoành phi, từng đường chạm như nổi lên, sắc nét và đầy sức sống. Ông Phước đặt mũi đục xuống, lau mồ hôi, đôi mắt ánh lên sự bền bỉ.

"Nghề này nuôi mình lúc khó, giờ đến lượt mình giữ lại nó. Còn làm được là còn giữ" - ông Phước nói chậm rãi mà chắc nịch.

Một số công đoạn đã được máy móc thực hiện.

Giữa một TP HCM năng động và đổi thay từng ngày, tiếng đục gỗ ở xóm mộc Bình Tân không ồn ào, không phô trương. Nhưng nó âm thầm giữ nhịp thở sâu của thành phố, nơi những bàn tay bình dị đang gìn giữ điều đẹp đẽ nhất: Hồn của nghề, hồn của gỗ và hồn của những con người chọn gìn giữ giá trị thay vì chạy theo vội vã.

HOÀNG NGỌC DOANH